Το «γυναικείο ζήτημα»

200 χρόνια φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα
Συγκέντρωση και πορεία γυναικών,  Αφοι Φλώρου (Φωτορεπορτάζ Αθηναϊκου Τύπου), CC BY-SA 4.0
Μουσείο Τηλεπικοινωνιών Ομίλου ΟΤΕ

Στην Ελλάδα, η πορεία των γυναικών για την κατοχύρωση βασικών δικαιωμάτων, όπως η ψήφος, η εκπαίδευση ή η αυτοδιάθεση του σώματός τους, δεν ήταν ούτε εύκολη ούτε ανώδυνη.

Μετά την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους και ενώ στον απελευθερωτικό αγώνα συμμετείχαν γνωστές και άγνωστες Ελληνίδες, η ελληνική κοινωνία επιστρέφει σε βαθιά ριζωμένες παραδόσεις ως προς το ρόλο των γυναικών. Η διεκδίκηση του δικαιώματος στην εκπαίδευση είναι το πρώτο βήμα ενός πρώιμου κινήματος, με ηγέτιδα τη χαρισματική Καλλιρρόη Παρρέν. η οποία από το 1887 εκδίδει το περιοδικό “Η Εφημερίς των Κυριών” προβάλλοντας τα βασικά αιτήματα της εποχής, το εργασιακό δικαίωμα και το πλήρες δικαίωμα στην εκπαίδευση.

Ο μισογυνισμός ήταν αχαλίνωτος σε εκείνη την εποχή- φημολογείται πως ο Εμμανουήλ Ροΐδης έγραφε ότι «δύο επαγγέλματα είναι κατάλληλα για γυναίκες: νοικοκυρά και πόρνη», ενώ οι προοδευτικοί λόγιοι της εποχής, όπως ο Παλαμάς, ο Ξενόπουλος, ο Καρκαβίτσας και ο Ραγκαβής εκφράζουν τη συμπάθειά τους για την Παρρέν και τον αγώνα της. Ο Κωστής Παλαμάς της αφιερώνει το παρακάτω: «Χαίρε γυναίκα εσύ, Αθηνά, Μαρία, Ελένη, Εύα. Να η ώρα σου. Τα ωραία φτερά δοκίμασε κι ανέβα. Και καθώς είσαι ανάλαφρη και πια δεν είσαι σκλάβα Προς τη μελλούμενη Άγια γη πρωτύτερα εσύ τράβα Κι ετοίμασε τη νέα ζωή, μιας νέας χαράς υφάντρα Κι ύστερα αγκάλιασε, ύψωσε και φέρε εκεί τον άνδρα».

Τον Μεσοπόλεμο ιδρύεται ο “Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας”, ένας μαχητικός πυρήνας μορφωμένων γυναικών, ο οποίος κατακτά τον δημόσιο χώρο με την παροχή μόρφωσης, αγωγής και επαγγελματικής εκπαίδευσης στις «γυναίκες του λαού». Η Αύρα Θεοδωροπούλου, η Μαρία Δεσύπρη-Σβώλου, η Ρόζα Ιμβριώτη, η Ελένη Ουράνη (ψευδώνυμο Άλκης Θρύλος) και η Άννα Παπαδημητρίου επιδίδονται σε έναν πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδομένα ακτιβισμό εκδίδοντας περιοδικά, γράφοντας υπομνήματα προς τη Βουλή, συμμετέχοντας σε συνέδρια για την προώθηση της ισότητας σε εργασία και εκπαίδευση. Τη δεκαετία 1920-1930 ιδρύουν πολυάριθμες σχολές επαγγελματικής κατάρτισης για γυναίκες ενώ εκδίδουν στη δημοτική γλώσσα το έντυπο «Ο Αγώνας της Γυναίκας» όπου αποτυπώνονται οι θέσεις τους για τα Δικαιώματα της Γυναίκας και οι διεκδικήσεις τους.

Το 1930, η πολιτική εξουσία, υπακούοντας στις πιέσεις του φεμινιστικού κινήματος, αναγκάζεται να εφαρμόσει νόμο που είχε ψηφιστεί από το 1925 και να παραχωρήσει δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, για δημοτικές εκλογές μόνο και με τις εξής προϋποθέσεις: να είναι άνω των 30 ετών και εγγράμματες. Και ενώ το 1944, με την Κυβέρνηση του Βουνού οι γυναίκες ψηφίζουν και εκλέγονται για το “Εθνικό Συμβούλιο”, το νομοθετικό σώμα του ΕΑΜ, το νόμιμο δικαίωμα ψήφου και η εκλογή τους κατοχυρώνονται επίσημα στις 28 Μαΐου 1952. Με τη δικτατορία παγώνουν όλα, αφού απαγορεύονται οι γυναικείες οργανώσεις και καταστρέφονται πολλά από τα αρχεία τους.

Κατά τη Μεταπολίτευση αναδύεται και ο νεοφεμινισμός, ένα ριζοσπαστικό κίνημα που επικεντρώνεται σε θέματα όπως το γυναικείο σώμα και η αυτοδιαχείρισή του, η ενδοοικογενειακή βία, η νομιμοποίηση των εκτρώσεων, η σεξουαλικότητα, οι έμφυλες υποκειμενικότητες, η ισορροπία οικογένειας και εργασίας. Εκδίδεται το πρώτο λεσβιακό περιοδικό, η «Η ΛΑΒΡΥΣ- Γυναικείος Λόγος κι Αντίλογος», μια τρίμηνη έκδοση που κοστίζει 100 δραχμές και δηλώνει στην πρώτη σελίδα: «Όσο κι αν μας θάψανε θα σηκωνόμαστε ξανά και ξανά στους αιώνες».

Η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου μέσα στο κλίμα της “Αλλαγής” υπογράφει το 1983 τη "Σύμβαση εξάλειψης κάθε μορφής διακρίσεως κατά των γυναικών" του ΟΗΕ. Και ενώ πλέον, φαινομενικά τουλάχιστον, οι γυναίκες στην Ελλάδα υποστηρίζονται νομοθετικά και πολιτειακά, οι ανισότητες σε μισθούς και αξιώματα συνεχίζουν να ισχύουν, ενώ αυξάνεται η πίεση να ισορροπήσουν οικογενειακούς και εργασιακούς ρόλους με επιτυχία. Τα τελευταία χρόνια το δημόσιο χώρο απασχολεί και το κίνημα #MeToo, ένα παγκόσμιο κοινωνικό κίνημα ενάντια στη σεξουαλική κακοποίηση και τη σεξουαλική παρενόχληση, αλλά και την κακοποίηση οποιασδήποτε μορφής στον εργασιακό χώρο, στο δρόμο και στον ψηφιακό δημόσιο χώρο, το οποίο στην Ελλάδα κορυφώνεται το 2020.

«Είμαι ευτυχής και πλέον μπορώ να αναπαυθώ εφ’ όσον αισθάνομαι ότι αφήνω μίαν ανθηράν βλάστησιν τής σποράς την οποίαν εμείς αι ολίγοι πρωτοπόροι εσπείραμεν εις την άγονον και πετρώδη γην και είμαι βεβαία ότι από εσάς θα δημιουργηθεί η τέλεια γυναίκα τής αύριον». Καλλιρρόη Παρρέν

Ανακαλύψτε τα  τεκμήρια της θεματικής έκθεσης