Ο σκοπός αυτού του άρθρου είναι να επαναπροσδιορίσει τις βάσεις της ηθικής του Αντισθένους, αλλά ταυτοχρόνως προσδοκά να απαντήσει σε ένα ερώτημα θεωρητικής υφής: πώς και υπό ποίαν έννοια είναι δυνατόν να ομιλήσουμε περί ηθικής (και το ίδιο θα μπορούσαμε να πούμε και για άλλες θεωρητικές επιστήμες, όπως είναι, λόγου χάριν η λογική, η φυσική και λοιπές), αναφορικώς προς έναν στοχασμόν ο οποίος, όπως εκείνος του Αντισθένους, αναφέρεται σε μία συνολική έννοια του φιλοσοφείν. Μια τέτοια έννοια, στο σύνολό της, δεν προβλέπει εισέτι (όπως αντιθέτως θα συμβεί στην ελληνική φιλοσοφία αρχής γενομένης από την Αρχαία Ακαδημία και ακολούθως, υπό μίαν μορφήν πλέον ευκρινή, από την ελληνιστική φιλοσοφία) μια διαίρεση της φιλοσοφίας σε μέρη. Αναμφιβόλως ο Αντισθένης, ως σωκρατικός φιλόσοφος, εκκινεί από την έννοια του διαλέγεσθαι και από την αντίληψη περί της γλώσσας, που πηγάζει από τη διάκριση μεταξύ των λέξεων οικείον και αλλότριον. Ορμώμενος εξ αυτού επεξεργάζεται την ερμηνεία του λογικού σωκρατικού ελέγχου, ο οποίος προσδοκά να φθάσει σε έναν ορισμό (οικείος λόγος), που δύναται να αποτελέσει τη βάση έτσι ώστε να ορισθούν οι ηθικές έννοιες, οι οποίες θα ισχύσουν με τρόπον απόλυτο, ενάντια στον ηθικό σχετικισμό αλλά και ενάντια στους απολύτως ανήθικους δισταγμούς της σοφιστικής. Η θέση των τεσσάρων εννοιών που οριοθετούν και προσδιορίζουν το πεδίο της ηθικής (αγαθόν, κακόν, καλόν, αισχρόν, πβ. ΔΙΟΓ. ΛΑΕΡΤ., VI, 12), επιτρέπει να διαπιστώσουμε πόσον η θέση του Αντισθένους είναι στενά συνδεδεμένη με εκείνη του Πλάτωνος (πβ. Απολογία, 28 c-29 d) και τινά τρόπω ταυτίζεται η αντισοφιστική θέση του Αντισθένους (πβ. Γοργίας, 474 c-d) προς εκείνην του Πλάτωνος, ακριβώς επειδή και οι δύο θέτουν μεταξύ αγαθόν και καλόν μία σχέση ταυτότητος (καθώς και μεταξύ κακόν και αισχρού). Διαλεκτική και Λογική αποτελούν τη βάση και εγγυώνται την ηθική, στο μέτρο που οι οικείοι λόγοι της πρώτης πρέπει να μετατραπούν σε αναλλοίωτους λογισμούς της δεύτερης. Η ανάδυση της ηθικής, εντός της αυτονομίας της, εδράζεται σε δυο έννοιες: στην αρχή ότι η γνώση πρέπει να πραγματοποιείται στο πεδίο των έργων, δηλαδή των ηθικών πράξεων, και στη γνώση ότι η αξία της αλήθειας οφείλει κάθε φορά να πραγματοποιείται επί τη βάσει της ηθικής γνώσεως –η οποία αποτελεί ένα σχέδιο μακροπρόθεσμο και επίπονο- που σχετίζεται με όλες τις πτυχές της ανθρώπινης «ηθικής» προσωπικότητος.
Ακαδημία Αθηνών
