Ο θάνατος είναι ένα από τα μεγάλα θέματα του Ηρακλείτου. Ο Ηράκλειτος κάνει λόγο για τον θάνατο συσχετίζοντάς τον με τον ύπνο, την γέννηση, την ζωή. Θάνατος - Ύπνος, Θάνατος-Γέννηση, Άδης-Διόνυσος είναι τα αντίστοιχα μέρη της παρούσης μελέτης. Στο ζεύγος Θάνατος-Ύπνος αναφέρονται τα αποσπάσματα 21 και 26 του Ηρακλείτου. Διαβάζοντάς τα σε συνδυασμό προς τα αποσπάσματα 1 b, 73, 89, 46, 107, 57, οδηγούμαστε στο εξής συμπέρασμα : ότι για τον Ηράκλειτο το ζεύγος θάνατος-ύπνος δηλώνει μια σχέση του ανθρώπου προς το φως. Βλέπουν πραγματικά όσοι δεν βλέπουν με τα μάτια· μη βλέποντας με τα μάτια, το φως παίρνει την διάσταση σκιάς στο σκοτάδι. Το φως είναι το άλλο του ανθρώπου, ο ίσκιος του. Στο ζεύγος Θάνατος-Γέννηση αναφέρονται τα αποσπάσματα 36 και 98 που διαβάζονται σε συνδυασμό προς τα αποσπάσματα 31 a, 77 a, 12 b, 31 b, 7, 84 a, 84 76. Η ανάγνωση των αποσπασμάτων αυτών φωτίζει τα συμπεράσματα, στα οποία οδηγηθήκαμε διαβάζοντας τα αποσπάσματα 21 και 26 του προηγουμένου μέρους. Εκεί το φως για τον άνθρωπο είναι ο ίσκιος του·. εδώ ο θάνατος υψώνεται στο μέτρο της ζωής. Για το ζεύγος Άδης-Διόνυσος έχομε να διαβάσωμε τα αποσπάσματα 62 και 77 b σχετικά με το θέμα θάνατος-αθανασία και τα αποσπάσματα 88 και 20 σχετικά με το θέμα ζωή - θάνατος, σε συνδυασμό προς τα αποσπάσματα 48 , 27 , 15 , 14. Με το ζεύγος αυτό η σκέψη του Ηρακλείτου για τον θάνατο ολοκληρώνεται. Ο θάνατος φανερώνεται ως η δράση του αβυσσαλέου στο αθέατο. Εδώ ο κύκλος του θανάτου κλείνει. Ο θάνατος ως ίσκιος του ανθρώπου είναι το μέτρο του· ο θάνατος ως μέτρο του ανθρώπου είναι οι άβυσσοι της ζωής· οι άβυσσοι της ζωής ως παρουσία του αθέατου είναι η παρουσία του θανάτου.
Academy of Athens
