Legislation et dialectique d' après la «Republique» de Platon

Legislation et dialectique d' après la «Republique» de Platon

This item is provided by the institution :
Academy of Athens   

Repository :
Research Centre for Greek Philosophy   

see the original item page
in the repository's web site and access all digital files of the item*
use
the file or the thumbnail according to the license:
CC BY-NC-SA 4.0

Attribution-NonCommercial-ShareAlike
CC_BY_NC_SA



Legislation et dialectique d' après la «Republique» de Platon

Μπαγιόνας , Αύγουστος

Η πολιτική Επιστήμη έχει τη μορφή πρακτικής «αρχιτεκτονικής» επιστήμης, που περιλαμβάνει την Ηθική σαν επιστήμη των σκοπών και την Ανθρωπολογία σαν επιστήμη των κινήτρων της πράξης. Ταυτίζεται με την νομοθετική. Η πολιτική τάξη είναι αποτέλεσμα της εφαρμογής στην ατομική και κοινωνική πράξη του αιτήματος της λογικής συνοχής και της αρχής της μη αντίφασης. Από αυτήν απορρέει η έννοια της δικαιοσύνης. Η πολιτική τάξη αποσαφηνίζει και εκφράζει την έννοια αυτή σε σχέση με την κοινωνική οργάνωση. Η πολιτική τάξη εκφράζει τη βούληση του φορέα της νομοθετικής εξουσίας, που πρέπει να είναι ενιαίος. Ο φορέας αυτός ενεργεί σε σχέση με την κοινωνία, όπως ο λόγος σε σχέση με τα άλλα δύο μέρη της ψυχής. Στο βαθμό που η διαλεκτική λειτουργία προϋποθέτει τον ίδιο φορέα και πραγματοποιείται σύμφωνα με την αρχή της μη αντίφασης, αποτελεί το υπόδειγμα της νομοθετικής λειτουργίας. Η λειτουργία όμως αυτή διαφοροποιείται από τη διαλεκτική, γιατί αποβλέπει στην πραγμάτωση της ωφέλειας της πόλης ενώ ο διαλεκτικός θέλει να γνωρίση τις «χωριστές» ουσίες των φαινομένων. Η ωφέλεια συνδέεται με την εμπειρική πραγματικότητα. Γι΄ αυτό η γνώση του καθ' έκαστον είναι πολύ πιο σημαντική για τον νομοθέτη από ότι είναι για τον διαλεκτικό. Ο νομοθέτης είναι μερικά γέννημα της ορθής πολιτείας και κατόπιν προσπαθεί να τη στερεώση και να την ολοκληρώση. Δεν μπορεί λοιπόν να αναπτύξη την αυτάρκεια του διαλεκτικού, που, σαν ήθος, εκδηλώνεται με την «μελέτη του θανάτου» και την αναζήτηση της μακαριότητας. Η απουσία αυτή αυτάρκειας προφυλάσσει τον νομοθέτη από την «αντιλογία» και την «παρανομία», εκφυλισμένες μορφές της διαλεκτικής, στις οποίες καταλήγει όταν ασκήται πρόωρα, τείνει στην μονομερή και αφηρημένη ανάλυση, αγνοεί την ανάγκη της σύνθεσης και συστηματοποίησης καθώς και τις ανάγκες της κοινωνικής πράξης. Έτσι, ενώ λογικά είναι πρώτη η διαλεκτική, εμπειρικά και γενετικά είναι πρώτη η νομοθετική. Από τις δύο φάσεις της διαλεκτικής λειτουργίας, η νομοθετική είναι πλησιέστερη προς τη «διαίρεση». Ο νομοθέτης μπορεί να ξεκινήση από παραδοσιακές αντιλήψεις, χωρίς να είναι σε θέση να τις θεμελιώση λογικά, αν και συμφωνούν με τις απαιτήσεις του ορθού λόγου. Τέτοιο χαρακτήρα έχουν οι θεσμοί του 3ου και 4ου βιβλίου της Πολιτείας. Αντίθετα ο διαλεκτικός δεν μπορεί να αρκεσθή στην «αληθινή δόξα». Για τον διαλεκτικό η ιδέα του αγαθού είναι μια συνειδητά ζητούμενη αρχή. Για τον νομοθέτη αντίθετα είναι μια δοσμένη «υπόθεση», την οποία δεν εξετάζει αυτήν καθ' εαυτήν. Εξ άλλου, η γνωσιολογική αρχή της νομοθεσίας είναι έμμεσα μόνον η ιδέα του αγαθού. Άμεσα είναι οι έννοιες της ενότητας, της ολότητας και του πέρατος, που είναι αποτέλεσμα διαδοχικών συσχετίσεων της ιδέας του αγαθού με εμπειρικές παραστάσεις. Το νομοθετικό έργο, π.χ. με τη μορφή ενός ορθά διατυπωμένου κώδικα, εμφανίζει περισσότερες αναλογίες με μια υποθετική γεωμετρική κατασκευή παρά με ένα καθαρά αποδεικτικό συλλογισμό. Ο νομοθέτης έρχεται σε αντίθεση με τις αυθόρμητες, ενστικτώδεις τάσεις των ατόμων, ταυτόχρονα όμως στηρίζεται σ' αυτές, όπως οι μαθηματικές έννοιες της διάνοιας προϋποθέτουν αλλά και αίρουν τα δεδομένα των αισθήσεων. Το άτομο, που βρίσκεται σε κατάσταση «ιδιώσεως» τείνει να αναπτύξη μια απεριόριστη βούληση δύναμης. Ο νομοθέτης την «κολάζει». Έτσι περιορίζει την ελευθερία σαν αυθόρμητη εκδήλωση και απεριόριστη δυνατότητα εκλογής. Στις συμπτωματικές υποκειμενικές παρορμήσεις υποκαθιστά σαν κανόνα συμπεριφοράς την απαίτηση της λογικής συνοχής και της ηθικής συνέπειας. Τότε το άτομο γίνεται πολίτης και εξασφαλίζει την αληθινή ελευθερία σαν αυτονομία και σαν συνείδηση της λογικής και κοινωνικής αναγκαιότητας. Ο νομοθέτης αίρει επίσης την φυσική ισότητα μεταξύ των ατόμων, που όλα τείνουν προς την απεριόριστη ικανοποίηση των αναγκών τους και απαιτούν την απόδοση της ποσότητας αγαθών, που αντιστοιχεί στην επιθυμία του καθενός. Το κάνει όμως για να δημιουργήση την αληθινή ισότητα, που απορρέει από την ταυτότητα της σχέσης όλων των πολιτών με το νόμο σαν έκφραση του ορθού λόγου. Η σχέση αυτή εκδηλώνεται στην κοινή βούληση δικαιοσύνης που χαρακτηρίζει τους πολίτες της ορθής πολιτείας. Ο νομοθέτης ευνοείται στο έργο του από την πλαστικότητα της ανθρώπινης φύσης. Επίσης από το γεγονός ότι υπάρχει σ΄ αυτήν σαν «δύναμιν εναντίων» το ένστικτο της τάξης, όπως εκδηλώνεται στη λειτουργία του θυμού, στο αίσθημα της αρμονίας ή στην αυθόρμητη παραδοχή μιας κοινωνικής πειθαρχίας, σε σχέση λ.χ. με την κατανομή της εργασίας. Αυτή εμφανίζεται στις πιο πρωτόγονες κοινωνίες, προτού να παρέμβη η πολιτική βούληση του νομοθέτη. Η ιεραρχία των τριών τάξεων της Πολιτείας δεν είναι έκφραση αριστοκρατικής προκατάληψης. Ο Πλάτων δέχεται ότι αυτός που έχει θεμελιωμένη γνώση του σκοπού μιας πράξης γνωρίζει και την χρήση των μέσων για την επίτευξή του. Η γνώση του είναι επιτακτική σε σχέση με τη γνώση αυτού που κατασκευάζει ή παρέχει τα αναγκαία μέσα και εργάζεται κάτω από την καθοδήγησή του. Οι φιλόσοφοι άρχοντες έχουν την εποπτεία του συνόλου, που δεν έχουν ακόμη οι φύλακες και δεν μπορεί να έχη η παραγωγική τάξη, γιατί οι παραστάσεις της αντανακλούν τα ειδικά περιουσιακά συμφέροντά της. Έτσι, μόνον οι φιλόσοφοι άρχοντες αποτελούν την «καθολική τάξη». Παρόμοια κριτήρια προσδιορίζουν την αρνητική στάση του Πλάτωνα απέναντι στα πολιτεύματα της εποχής του και ιδιαίτερα το δημοκρατικό. Σ΄ αυτό κυβερνούν οι πολλοί σαν άτομα με ιδιοτελείς επιδιώξεις. Γι΄ αυτό δεν υπάρχει σ΄ αυτό ενιαία βούληση ούτε πραγματική δύναμη. Αν όμως οι πολλοί έχουν μεταβληθή σε πολίτες με κοινή, λογικά θεμελιωμένη «γενική βούληση», η αποδοκιμασία τού δημοκρατικού πολιτεύματος δεν θα είναι πια αιτιολογημένη.

Επετηρίδα


1971


Ιστορία της Φιλοσοφίας
Πλατωνική Φιλοσοφία
Νόμος
Διαλεκτική


Text

French
Greek




*Institutions are responsible for keeping their URLs functional (digital file, item page in repository site)