Der tragische Mythos und die Geschichte bei Aristoteles. Von der Darstellung des καθόλου und des καθ' έκαστον in der Poesie und der Geschichte

Der tragische Mythos und die Geschichte bei Aristoteles. Von der Darstellung des καθόλου und des καθ' έκαστον in der Poesie und der Geschichte

Το τεκμήριο παρέχεται από τον φορέα :
Ακαδημία Αθηνών   

Αποθετήριο :
Κέντρον Ερεύνης Ελληνικής Φιλοσοφίας (ΚΕΕΦ)   

δείτε την πρωτότυπη σελίδα τεκμηρίου
στον ιστότοπο του αποθετηρίου του φορέα για περισσότερες πληροφορίες και για να δείτε όλα τα ψηφιακά αρχεία του τεκμηρίου*
χρησιμοποιήστε
το αρχείο ή την εικόνα προεπισκόπησης σύμφωνα με την άδεια χρήσης :
CC BY-NC-SA 4.0

Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή
CC_BY_NC_SA



Der tragische Mythos und die Geschichte bei Aristoteles. Von der Darstellung des καθόλου und des καθ' έκαστον in der Poesie und der Geschichte

Κύρκος , Βασίλειος Α.

Η έρευνα σχεδόν στο σύνολό της αντίκρυσε την περίφημη φράση του Αριστοτέλη για την Ποίηση και την Ιστορία (Ποιητ. 9, 1451 Ά 5) αποκλειστικά στα πλαίσια του 9ου κεφ. της Ποιητικής. Το κεφάλαιο αυτό όμως δεν είναι αποτέλεσμα μιας σειράς διαλογισμών του φιλοσόφου για την Ποίηση και την Ιστορία, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά το συμπέρασμα (διό ποίησις...) από μια μακρά ανάλυση του τραγικού μύθου στα δυο προηγούμενα κεφάλαια της Ποιητικής. Όπως είναι ήδη γνωστό, ο Αριστοτέλης στο τμήμα της Ποιητικής που μας σώθηκε εξετάζει δύο μόνο μορφές του ποιητικού λόγου, τις σπουδαιότερες κατά τη γνώμη του, και ακριβώς αντίθετα με τη γνώμη του Πλάτωνα, δηλ. την Τραγωδία και την Επική ποίηση. Ο μύθος συνεπώς στην Ποιητική πρέπει ν΄ αφορά αυτά τα δύο είδη και κυριώτατα την Τραγωδία. Το 9ο κεφ. της Ποιητικής ενδεικτικά αρχίζει με μια φράση που προϋποθέτει άμεσα το 8ο κεφ. : Φανερόν δε εκ των ειρημένων και ότι . . . Ώστε κάθε απόπειρα να εξετάσωμε τη σχέση Ποίησης και Ιστορίας, που αποτελεί το κεντρικό θέμα του 9ου κεφ., μας αναγκάζει να σκεφτούμε τα ειρημένα στο 8ο κεφ. Το 9ο κεφ. δηλ. έρχεται σαν φυσική απόληξη μιας σειράς σκέψεων που προηγήθηκαν στο 8ο κεφ. Συγκεκριμένα στο 8ο κεφ. εξετάζεται η ενότητα του «μύθου» στο ποιητικό έργο, δηλ. στην Τραγωδία και στο Έπος. Ακριβέστερα ο φιλόσοφος άρχισε την εξέταση του τραγικού μύθου με το 7ο κεφ. και συνέχεια στο 8ο κεφ. καθορίζει τι εννοεί, όταν λέη ότι ο «μύθος» πρέπει να είναι εις και όλος. Η ενότητα του τραγικού μύθου είναι αποτέλεσμα της τραγικής μίμησης. Αφού προϋποθέσομε την ευρύτητα της εννοίας του όρου αυτού στην «αισθητική» των αρχαίων Ελλήνων, πλησιάζομε αμέσως τον ορισμό της Τραγωδίας : μίμησις τελείας και όλης πράξεως (7, 1450 5 24, πρβλ. 6, 1449 1) 24 : μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας). Ο «μύθος» ακριβώς είναι το αποτέλεσμα της μίμησης μιας τελείας και όλης πράξεως, είναι δηλ. η ποιητική υπόσταση της Τραγωδίας με την ενότητα και τη συνοχή του «όλου», του τελείου στην εσωτερική δομή και την εξωτερική εξάρτησή του από τις δύο σπουδαιότερες αισθήσεις, την ακοή και την όραση, που καθιστούν δυνατή την έννοια του θεάτρου. Καθάπερ ... η μία μίμησις ενός έστιν, ούτω και τον μύθον, έπει πράξεως μίμησίς εστί, μιας τε είναι ταύτης και όλης (8, 1451 α 30-32). Το βασικό αυτό γνώρισμα της ποιητικής μίμησης αναφέρεται στην περιοχή όλης της τέχνης. Ο «μύθος» συγκροτείται βασικά γύρω από τη μίμηση μιας πράξεως (π.χ. η απόφαση της Αντιγόνης να θάψη τον αδερφό της Πολυνείκη είναι μια πράξις, μια υπεύθυνη ηθική ενέργεια του ανθρώπου) και αρτιώνεται έντεχνα από τη φαντασία του ποιητή με τα επεισόδια. Εδώ πρέπει να θυμηθούμε, ότι το μυθικό παρελθόν για τον άνθρωπο του 5ου αι. π.Χ. ήταν ακόμα «Ιστορία», όχι όμως και για τον Αριστοτέλη. Ο τραγικός μύθος τώρα δεν επιδιώκει την ακριβή εξιστόρηση ή την ανάπλαση «ιστορικών» γεγονότων, ακόμα και όταν θέλη να παραστήση πρόσφατα ιστορικά γεγονότα (π.χ. οι Πέρσαι του Αισχύλου). Αυτό είναι καθήκον του ιστορικού, όχι του ποιητή. Μια σύγκριση της τραγωδίας του Αισχύλου Πέρσαι και της ιστορίας του Ηροδότου—πράγμα που έχει γίνει ήδη από την έρευνά—μας δείχνει καθαρά, που σκόπευε το καθένα από τα δύο αυτά έξοχα πνεύματα με το έργο του. Φανερόν δε εκ των ειρημένων και ότι ου το τα γενόμενα λέγειν, τούτο ποιητού έργον εστίν, αλλ΄ οία αν γένοιτο και τα δυνατά κατά το εικός ή το αναγκαίον (9, 1451 α 36-38). Χωρίς ν' αποτελή βασικά πρόθεση του Σταγιρίτη φιλοσόφου ν' ανακινήση το αρχαίο επίμαχο θέμα της διαμάχης για την Ποίηση και τη Φιλοσοφία (που τόσο απασχόλησε το δάσκαλο του), αναλύει στη συνέχεια του 9ου κεφ. τι εννοεί με τα γενόμενα, που τα ορίζει αμέσως ως έργον του ιστορικού, και τι με το οία αν γένοιτο, που είναι έργον του ποιητή. Με κριτήριο αναμφισβήτητο τη Φιλοσοφία θέλει να δείξη πόσο φιλοσοφώτερον είναι η Ποίηση — μια έμμεση απάντηση στον Πλάτωνα, που της αρνείται κάθε σχέση με την Φιλοσοφία. — Η σύγκριση Ποίησης και Ιστορίας που ακολουθεί είναι μέσον και όχι σκοπός. Σκοπός του φιλοσόφου είναι να δείξη πόσο κοντά στη Φιλοσοφία, δηλ. στην ιδανική (= υψηλή) θεώρηση του ανθρώπου και των ηθικών ενεργημάτων του βρίσκεται η Ποίηση, και προπάντων η Τραγωδία. Η σύγκριση Ποίησης και Ιστορίας του χρησιμεύει ως μέσον για το σκοπό αυτό­· δεν ήταν βασικά πρόθεση του φιλοσόφου. Όταν λοιπόν η Τραγωδία παριστάνη τα πράγματα οία αν γένοιτο, δηλ. διανθρώπινα και διαχρονικά, αυτό σημαίνει, ότι βλέπει τον κόσμο σαν καθόλου και όχι σαν καθ' έκαστον. Τα γενόμενα ορίζονται τώρα σαν περιοχή της Ιστορίας και αφορούν το καθ΄ έκαστον, δηλ. τις πράξεις συγκεκριμένου ανθρώπου σε ορισμένο τόπο και χρόνο. Είναι φανερό ότι ο φιλόσοφος έμμεσα με τη χρήση του συγκριτικού φιλοσοφώτερον και σπουδαιότερον αναγνωρίζει ότι η Ιστορία είναι πραγματικά φιλόσοφον και σπουδαίον. Με την ανάλυση και τον ορισμό του καθόλου (= οία αν γένοιτο) και του καθ' έκαστον (= τα γενόμενα) η Ποίηση αποδείχνεται φιλοσοφώτερον και σπουδαιότερον ιστορίας, διότι μιμείται, και αντικείμενο της μίμησης αυτής είναι το διαχρονικό και πανανθρώπινο, δηλ. το καθόλου, αντίθετα με την ιστορία πού είναι «δεμένη» με τη μελέτη γεγονότων. Όταν τώρα ο ποιητής μιμήται τα γενόμενα, πάλι δεν κάνει ιστορία, ακριβώς διότι μιμείται (ενώ μόνο στις δημηγορίες μπορούμε να πούμε ότι και ο αρχαίος ιστορικός μιμείται), και η μίμηση αυτή είναι μίμηση του καθόλου και όχι του καθ' έκαστον. Τα γενόμενα λοιπόν, δηλ. τα ιστορικά γεγονότα, τα υψώνει ο αληθινός ποιητής με τη μίμηση και την ποιητική τέχνη στη σφαίρα του καθόλου και του οία αν γένοιτο κατά το εικός ή το αναγκαίον. Η ποιητική και γενικότερα η καλλιτεχνική «πραγματικότητα» έχει μια δική της υπόσταση και η εξάρτησή της από τη φυσική (και την ιστορική) πραγματικότητα καθορίζεται από τους νόμους της ποιητικής τέχνης. Χωρίς να καταστρατηγή τη «λογική των πραγμάτων» επιδιώκει να επιτύχη το αυτής τέλος (25, 1460 13 24), που συγκεκριμένα στην Τραγωδία είναι η από ελέου και φόβου δια μιμήσεως ηδονή.

Επετηρίδα


1971


Ιστορία της Φιλοσοφίας
Ιστορία
Αριστοτελική Φιλοσοφία
Ποίηση
Μύθος


Κείμενο/PDF

Γερμανική γλώσσα
Ελληνική γλώσσα




*Η εύρυθμη και αδιάλειπτη λειτουργία των διαδικτυακών διευθύνσεων των συλλογών (ψηφιακό αρχείο, καρτέλα τεκμηρίου στο αποθετήριο) είναι αποκλειστική ευθύνη των φορέων περιεχομένου.