Στο άρθρο αυτό ο συγγραφεύς συζητά τις απόψεις του Πλάτωνος για το ρόλο που μπορούν να παίξουν οι καλές τέχνες στην θεραπεία ασθενειών και ευρύτερα στη βελτίωση της ψυχοσωματικής κατάστασης του ανθρώπου. Παρά το ότι η σχετική πλατωνική διδασκαλία δεν αναπτύσσεται σε ένα συγκεκριμένο έργο, αλλά είναι εγκατεσπαρμένη σε πολλούς διαλόγους, με κέντρο ωστόσο την Πολιτεία και τους Νόμους, ο συγγραφεύς τη θεωρεί πλουσιώτατη και πολύτιμη. Και δεν βρίσκει να έχη διερευνηθή ικανοποιητικά. Όπως είναι φυσικό, σε μεγάλη έκταση συζητείται η πλατωνική θεωρία του ανθρώπου, η σχέση σώματος και ψυχής και κυρίως η δομής της ψυχής και οι αρετές των μέρων-δυνάμεών της. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ψυχή, και γιατί ως κινητική, δυναμική, δημιουργική και μορφοποιητική αρχή εξουσιάζει το σώμα – και ο ρόλος του ασύνειδου μέρους της είναι σημαντικός για τον αναβολισμό του – αλλά και γιατί οι νόσοι του ανθρώπου ως ψυχοσωματικής ολότητας προέρχονται από την διασάλευση της ιεραρχίας των αρετών της ψυχής, όπως αντίθετα από την εναρμόνισή τους εξαρτάται η υγεία του. Ψυχική νοσήματα είναι η άγνοια (κυρίως η αμάθεια), η ακρασία, η δειλία και η αδικία, με συνέπεια την ασθένεια, την ασχήμια και την αδυναμία της ψυχής και κυρίως την ενθρόνιση στη θέση του ηγεμονικού παρανόμων επιθυμιών, όπως αυτές που εκδηλώνονται στον ύπνο χωρίς στο ξύπνιο να μπορούν να ελεγχθούν· γενικώτερα η άνοια και η μανία, στην παθολογική και όχι στην παραφυσιολογική ή υπερφυσιολογική της μορφή της ιεράς μανίας. Αιτιακοί παράγοντες των καταστάσεων αυτών, που αντιστοιχούν στις νεώτερες παράνοια και σχιζοφρένεια, είναι η δυσαρμονία, η αταξία, η ασυμφωνία και γενικά η έλλειψη ρυθμού. Για τούτο και παντοδύναμος και αποφασιστικός είναι ο ρόλος των καλών τεχνών και προληπτικά και θεραπευτικά, δηλ. και για την αρμονική ανάπτυξη του ανθρώπου και για την καταπολέμηση της διασάλευσης της σωστής τάξης. Πρωταρχικώτερα είναι βέβαια τα πνευματικά μέσα· για τούτο και η προτεραιότητα που δίνεται στη «μουσική» από τη γυμναστική στο πλατωνικό πρόγραμμα της ορθής παιδείας. Η «μουσική» περιλαμβάνει γενικώς τις τέχνες και ειδικώτερα τις καλές τέχνες (μουσική, ζωγραφική, γλυπτική, λογοτεχνία), τα μαθηματικά (αριθμητική, επιπεδομετρία, στερεομετρία), την αστρονομία, την αρμονική, τη «φιλοσοφία της επιστήμης» και τη φιλοσοφία, τον ανώτατο κλάδο των επιστημών. Η «μουσική» φροντίζει για την αρμονική ανάπτυξη της ψυχής και την κάθαρση της από ελαττώματα και κακίες. Ζητά όχι μόνο να αναπτύξη τις δυνατότητες της ψυχής, αλλά και να θεραπεύση καταστάσεις αρρώστιας, όταν έχουμε ήδη αναπτυχθή. Από τη γυμναστική, παράλληλα με τη δίαιτα και την άσκηση, μεγάλη είναι η σημασία του χορού για το παθητικό μέρος της ψυχής. Μόνο βέβαια οι αληθινές τέχνες και όχι οι ψευδοτέχνες είναι αποτελεσματικά μέσα ψυχοθεραπείας και έχουν αξία ως μέσα παιδευτικά. Η παιδευτική τους αποτελεσματικότητα δεν περιορίζεται στη θέση που πρέπει να έχουν στην εκπαίδευση, αλλά επεκτείνεται σε όλα τα στάδια της ανθρώπινης παιδείας με την πολιτιστική επίδραση που ασκούν. Έτσι η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική και η γλυπτική, εμπνεόμενες από ιδεώδη και εμπνέοντας ιδεώδη, επιδρούν ευεργετικά από τη θέση τους στα πλαίσια της κοινότητας και το περιβάλλον. Οι λοιπές τέχνες επενεργούν και ακαδημαϊκά, αλλά και με την παρουσία τους σ’ όλες τις εκδηλώσεις της ζωής. Επιτομή της πλατωνικής διδασκαλίας για την επίδραση των αληθινών καλών στον άνθρωπο θεωρεί ο συγγραφεύς το χωρίο 401c-d της Πολιτείας, στο οποίο επισημαίνεται η ανάγκη της αποδοχής των «δημιουργών» εκείνων που η τέχνη τους μιμείται τα θεία, τα ιδεώδη και τα εύτακτα. Η πλατωνική αρχή, που μπορεί να ονομασθή «αρχής της αφομοίωσης», αναγνωρίζεται – αρνητικά – από τη σύγχρονη ψυχολογία ως αρχή της «ταύτισης». Αλλά οι καλές τέχνες δεν επενεργούν μόνο αφομοιωτικά στην ψυχή, αλλά και καθαρτικά, απομακρύνοντας δηλ. τη δυσαρμονία, την κακία και την ακρασία και κρατώντας μόνο ότι είναι αγαθό. Ειδικώτερα η αμάθεια καθαίρεται από την φιλοσοφία, κυρίως τη διαλεκτική και τον έλεγχο, και η άγνοια στα οριακά προβλήματα από τη σωστή διδασκαλία. Πρόσφορα μέσα παρέχει ακόμη η λογοτεχνία και μάλιστα η κωμωδία και η αγαθή ρητορική για την θεραπεία ιδιαίτερα της έλλειψης αυτογνωσίας και της αδικίας. Η ποινή αποτελεί την αποτελεσματικότερη κάθαρση. Και ο ανδροπρεπής χορός και το τραγούδι είναι απαράμιλλα για τη θεραπεία της δειλίας και της ακρασίας και τη διαμόρφωση του ηθικού χαρακτήρα. Γιατί επιδρούν και στο υποσυνείδητο. Υπονοείται και στον Πλάτωνα με ευρύτερη έννοια η αρχής της θεωρίας της συγκίνησης των James – Lange. Ο συγγραφεύς πιστεύει συμπερασματικά ότι η πολύπλευρη και βαθειά διδασκαλία του Πλάτωνος έχει τη θέση της στην εποχή μας. Και δεν πρόκειται για μια απλή θεωρία, αλλά για μια γνώση που συνειδητοποιήθηκε και εφαρμόσθηκε στην Ελλάδα, πολύ πριν από τον καιρό του από τους Ασκληπιάδες και τους Πυθαγόρειους. Ο Πλάτων όμως τόνισε τη σχέση όλων των καλών τεχνών με την ψυχοθεραπεία και θεμελίωσε τη σχέση αυτή σ’ όλη του τη φιλοσοφία: στη θεωρία του για τον άνθρωπο, στην ψυχολογία του, στη θεωρία του της παιδείας, στην αισθητική, την ηθική και τη γενική του θεωρία της πραγματικότητας.
Ακαδημία Αθηνών
