Mythos and Tragedy in the Poetics of Aristotle

Mythos and Tragedy in the Poetics of Aristotle

Το τεκμήριο παρέχεται από τον φορέα :
Ακαδημία Αθηνών   

Αποθετήριο :
Κέντρον Ερεύνης Ελληνικής Φιλοσοφίας (ΚΕΕΦ)   

δείτε την πρωτότυπη σελίδα τεκμηρίου
στον ιστότοπο του αποθετηρίου του φορέα για περισσότερες πληροφορίες και για να δείτε όλα τα ψηφιακά αρχεία του τεκμηρίου*
χρησιμοποιήστε
το αρχείο ή την εικόνα προεπισκόπησης σύμφωνα με την άδεια χρήσης :
CC BY-NC-SA 4.0

Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή
CC_BY_NC_SA



Mythos and Tragedy in the Poetics of Aristotle

Καργόπουλος, Φίλιππος Β.

Το δοκίμιο αυτό αποτελεί ανάλυση του τρίτου μέρους του έκτου κεφαλαίου του Περί ποιητικής του Αριστοτέλους, ανάλυση που ο συγγραφεύς θεωρεί υποδειγματική ερμηνεία αριστοτελικού κειμένου με αποκλειστική βάση το ίδιο το έργο και την επιχειρηματολογία του, χωρίς την ανάγκη αναδρομής σε άλλα κείμενα και καταφυγής σε θεωρίες ξένες και προς το πνεύμα του φιλοσόφου και προς την αυτονομία της επιστήμης της Ποιητικής. Το δοκίμιο διαιρείται σε τρία μέρη. Το πρώτο είναι καθαρά εισαγωγικό στην αριστοτελική επιστήμη του τεχνητού αντικειμένου, το δεύτερο κινείται επαγωγικά από τη λέξη στη σκέψη, και τα τρίτο, αντίστροφα, από το συγκεκριμένο πρόβλημα στη λεκτική του διατύπωση και την επιχειρηματολογική δικαίωσή του. Με το συνδυασμό αυτό αναλυτικής και συνθετικής πορείας ο συγγρ. πιστεύει πως επιτυγχάνει τόσο την ορθή όσο και τη γόνιμη ανάγνωση του αριστοτελικού αυτού κειμένου. Η Ποιητική θεωρείται ως η επιστήμη του τεχνητού αντικειμένου – του έργου δηλ. της τέχνης – ανεξαρτήτου από τα φυσικά αντικείμενα, με δικό της υποκείμενο, δική της μέθοδο, δικές της αρχές, άσχετες από εκείνες των λοιπών επιστημών. Υποκείμενο της είναι η τραγωδία, ως τεχνητό αντικείμενο, μέθοδός της η σύνθεση της τραγωδίας, ως «όλου» από τα μέρη της, και αρχές της – ανάλογες προς τις αρχές της κινήσεως, ο καλλιτέχνης – τα μέρη από τα οποία αποτελείται. Το τεχνητό αντικείμενο ως καλλιτεχνικό δημιούργημα είναι προϊόν μιμήσεως ενός εξωτερικού αιτίου. Η τραγωδία, ειδικώτερα είναι μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας. Η αυτονομία της, ως τεχνητού αντικειμένου, αποδεικνύεται διαλεκτικά στα πέντε πρώτα κεφαλαία του Περί ποιητικής. Ο ορισμός της τραγωδίας στην αρχή του έκτου κεφ. ως «συνόλου» προσδιορίζει και τις αρχές της, τα «αίτιά» της. Αυτά είναι τα μέρη της. Το ποίημα είναι σύνολο από μέρη. Η σύνθεση, δηλ. η δομή τους συνιστά, τη μέθοδο της Ποιητικής. Έτσι προς το τέλος του έκτου κεφ. έχουν εντοπισθή και προσδιορισθή όλα τα αναγκαία στοιχεία για την επιστήμη της Ποιητικής. Κύριο θέμα του δεύτερου μέρους του δοκιμίου είναι η πλοκή (ο μύθος) και η σημασία του στην ποιητική τέχνη. Η τραγωδία ωρίστηκε σε συνάρτηση προς τα μέρη που την συνθέτου. Αυτά αντιστοιχούν στα «αίτια» της αριστοτελικής Οντολογίας, όπως προσδιορίζονται στην Φυσικήν ακρόασιν και στα Μετά τα Φυσικά. Οι αντιστοιχίες δείχνονται σχηματικά. Η οργανωτική αρχή της τραγωδίας ως «συνόλου» αναζητείται έτι στα μέρη της, ορίζεται η σχέση των μερών μεταξύ τους για τον απαρτισμό «συνόλου» καθώς και η ιεράρχησή τους. Ως οργανωτική αρχή λαμβάνεται από τον Αριστοτέλη ο μύθος, ως σύστασις πραγμάτων (όπου πράγματα= οι τραγικές πράξεις), και χαρακτηρίζεται ως μέγιστον. Γιατί ο μύθος είναι το μέγιστον, αποδεικνύεται στη συνέχεια με επακριβωμένη επιχειρηματολογία : Η τραγωδία μιμείται πράξεις, δηλ. τη ζωή : τέλος της ζωής είναι η πράξη • ο μύθος αναφέρεται σε πεπραγμένα • άρα τέλος της τραγωδίας είναι ο μύθος (δηλ. η πράξη) • και επειδή – ειδικώτερα για τα τεχνητά αντικείμενα – το τέλος είναι το μέγιστον, άρα ο μύθος είναι το μέγιστον. Η ίδια θέση αποδεικνύεται και αρνητικά, αφού η τραγωδία δεν είναι μίμηση ήθους (τα ήθη συμπεριλαμβάνουσιν δια τας πράξεις). Οι «περιπέτειες» και οι «αναγνωρίσεις» εξ άλλου, που διαρθρώνουν την τραγωδία κατά το είκος και το αναγκαίον, δεν ανήκουν σε κανένα από τα λοιπά στοιχεία της τραγωδίας παρά μόνο στο μύθο. Από την πλευρά του ποιητή πάλι «τα πράγματα συνίστασθαι» αποτελεί το κορύφωμα της δραματουργίας. Είναι, λοιπόν, ο μύθος, ως αρχή, ψυχή και τέλος της τραγωδίας, το είδος, η μορφή της τραγωδίας, κατά την αριστοτελική ορολογία. Από την όλη λοιπόν επιχειρηματολογία του τρίτου μέρους του έκτου βιβλίου της Ποιητικής συνάγεται επαγωγικά το συμπέρασμα ότι ο μύθος είναι η (χρονική) αρχή, η οργανωτική αρχή (ψυχή) και το τέλος της τραγωδίας σε συνάρτηση προς τα μέρη της (αρχές-στοιχεία και «αίτια»). Στο τρίτο, τέλος, μέρος, σε αντιπαράθεση με άλλες θεωρίες λογοτεχνικής κριτικής, ο συγγρ. παρατηρεί ότι ο Αριστοτέλης στο διαλεκτικό μέρος της Ποιητικής (τα πέντε πρώτα κεφάλαια) ανερευνά το τεχνητό αντικείμενο από δύο κυρίως απόψεις : της αντίληψης και της κρίσης. Σημειώνει ακόμα ότι η τραγωδία ωρίστηκε σε συνάρτηση προς τα μέρη της, και ότι αφετηρία της όλης συζήτησης υπήρξε ο μύθος ως αρχή, ψυχή και τέλος της τραγωδίας. Γιατί ενώ άλλα μέρη και άλλες απόψεις της τραγωδίας μπορούν να αποτελέσουν υποκείμενο και άλλων επιστημών, ο μύθος είναι υποκείμενο της Ποιητικής αποκλειστικά. Εξ άλλου από την άποψη τόσο της δημιουργίας όσο και της κριτικής επιβάλλεται ένα «μέρος» να ληφθή ως αρχή, Η τραγωδία είναι μίμησις πράξεως, ο μύθος εκπληρώνει τις απαιτήσεις της πράξης, και μόνο η πράξη είναι δυνατόν να είναι «αντιληπτό» αντικείμενο. Μόνο η ακολουθία (συνοχή) των δρωμένων κάνει την πράξη αντιληπτή, καθώς και η μεταβολή από ευτυχίας εις δυστυχίαν • και αυτά δεν ανήκουν σε κανένα άλλο από τα μέρη της τραγωδίας παρά μόνο στο μύθο. Έτσι ο μύθος νοείται και πάλι ως αρχή. Ως «πράξη» προσδίδει στο τεχνητό αντικείμενο ενότητα και ως «ακολουθία» προσδίδει τάξη. Οι «περιπέτειες και οι αναγνωρίσεις» είναι στοιχεία ενότητος και τάξεως κατά το εικός και το αναγκαίον. Είναι συνεπώς ο μύθος η αρχή της συνθέσεως των μερών. Τα λοιπά μέρη συσχετίζονται και εντάσσονται στο όλον κατά το εικός και το αναγκαίον• δηλαδή τα σημαντικώτερα : ήθος, λέξις, διάνοια συνδέονται με το μύθο στενότερα (ισχυρότερα), τα πιο επουσιώδη : μελοποιϊα, όψις, ασθενέστερα. Ο μύθος λοιπόν ως στοιχείο ενότητος και τάξης και ως τέλειο όλον καθ’ αυτό, τόσο από την πλευρά της δημιουργίας όσο και από την πλευρά της κριτικής, αποτελεί πράγματι την αρχή και το τέλος της τραγωδίας. Περαιτέρω έρευνα σχετικά με τη σχέση των ιδιοτήτων του μύθου και της τραγωδίας ως τεχνητού «όλου» γενικώς, οδηγεί στα εξής συμπεράσματα: Το «σύνολον» βασίζεται στις δυνατότητες του μύθου : αναγκαιότητα και πιθανότητα. Αναφορικά προς το πρόβλημα μορφής – περιεχομένου μπορεί να ισχυρισθή κανείς πως η τραγωδία, ως τεχνητό αντικείμενο, πραγματώνει το ωραίο λόγω της πιθανότητος και αναγκαιότητος της μορφής της. Θα μπορούσε λοιπόν να θεωρηθή ως νόμος της Αισθητικής, ότι το εικός και το αναγκαίον είναι η βάση της ενότητος και της τάξεως της τραγωδίας. Ο μύθος θεμελιώνει δύο είδη ενότητος: την ενότητα των επεισοδίων της πλοκής και την ενότητα μεταξύ των μερών της τραγωδίας. Η ακολουθία εξ άλλου θεμελιώνει την ενότητα με την «κρίση» και η ενότητα την ακολουθία με την «αντίληψη». Το «ωραίο» δηλ. του τεχνητού αντικειμένου για τον Αριστοτέλη στηρίζεται στην αμοιβαιότητα και την αλληλεξάρτηση της ενότητος και της τάξης κατά το εικός και το αναγκαίον.

Επετηρίδα


1974


Αριστοτέλης
Ιστορία της Φιλοσοφίας
Ποιητική
Τραγωδία
Μύθος



Κείμενο/PDF

Ελληνική γλώσσα
Αγγλική γλώσσα




*Η εύρυθμη και αδιάλειπτη λειτουργία των διαδικτυακών διευθύνσεων των συλλογών (ψηφιακό αρχείο, καρτέλα τεκμηρίου στο αποθετήριο) είναι αποκλειστική ευθύνη των φορέων περιεχομένου.