Ο συγγραφεύς του άρθρου επιχειρεί μια σύντομη ιστορική και κριτική επισκόπηση των θεωριών, που διατυπώθηκαν από μετακαρτεσιανούς φιλοσόφους και κυρίως από Βρεταννούς εμπιριστάς σχετικώς με τη διάκριση μεταξύ υλικών πραγμάτων (material objects) και δεδομένων των αισθήσεων (sense-data). Τα φυσικά πράγματα έχουν αντικειμενική υπόσταση στον εξωτερικό κόσμο, ενώ τα αντικείμενε των αισθήσεων, αν και εξαρτώνται από τα φυσικά πράγματα, αποκτούν υπόσταση μέσω της αντιλήψεως. Η διάκριση αυτή απορρέει από την γενικώτερη διάσταση υποκειμένου – αντικειμένου και εμφανίζεται παράλληλα με την ανάπτυξη επιστημονικού πνεύματος. Για τον Locke τα δεδομένα των αισθήσεων, οι «ιδέες», που βασίζονται στην εξωτερική και εσωτερική αίσθηση και αποτελούν την εμπειρία, είναι νοητικές οντότητες και παράγονται από τα συμβεβηκότα των αισθητών πραγμάτων. Ο Locke που δεν δέχεται a priori Ιδέες, υποστηρίζει ότι αντιλαμβανόμαστε όχι τα πράγματα καθ’ εαυτά, αλλά τις «ιδέες», δηλαδή τα δεδομένα των αισθήσεων. Ο Berkeley θεωρεί τα δεδομένα αυτά των αισθήσεων ως αισθητές μορφές μέσα στο νου, δηλαδή γνήσιες ιδέες ή νοητικές εμπειρίες, οργανωμένες βάσει των εμπειρικών σχέσεων υπάρξεως και διαδοχής. Την επεξεργασία και τη βελτίωση της δυϊστικής αυτής θέσεως ανέλαβαν σύγχρονοι Βρεττανοί εμπειρισταί. Οι Broad, Moore και Price δέχονται τα δεδομένα των αισθήσεων ως εμπειρία των συμβάντων του σύμπαντος, εφ’ όσον το αίσθημα είναι μια διεργασία αντίστοιχη προς τις διεργασίες του εξωτερικού κόσμου. Αποτελούν δηλαδή τα δεδομένα των αισθήσεων εκφάνσεις των φυσικών πραγμάτων και μέσα από αυτές αντιλαμβανόμαστε έμμεσα τα φυσικά πράγματα. Τη διάκριση μεταξύ των δεδομένων των αισθήσεων και των υλικών πραγμάτων υποστηρίζουν επίσης ο Chisholm και ο Ryle, οι οποίοι χαρακτηρίζουν τα πρώτα ως ιδιότητες των πραγματικών αντικειμένων, που ο παρατηρητής συλλαμβάνει ως μια οριστική κατάσταση εμπειρίας. Τα δεδομένα των αισθήσεων αποτελούν πανομοιότυπα των κοινών αντικειμένων της παρατηρήσεως. Τέλος οι Paul, Berlin και Grice εισάγουν μια ψυχολογική ερμηνεία της αιτιακής σχέσεως μεταξύ του ανθρώπου που αντιλαμβάνεται και των φυσικών πραγμάτων και μεταφράζουν στην γλώσσα των δεδομένων των αισθήσεων τις προτάσεις που αναφέρονται σε υλικά πράγματα. Τα δεδομένα των αισθήσεων μπορούν να έχουν ύπαρξη και χωρίς να γίνωνται αντιληπτά (unobserved existents). Ο Austin ασκεί κριτική στις εμπειροκρατικές θεωρίες της αντιλήψεως και ιδιαιτέρως στις απόψεις του Price και του Ayer. Η διάκριση δεδομένων των αισθήσεων και υλικών πραγμάτων στηρίζεται κατά τον Austin στην αρχική λανθασμένη υπόθεση, ότι τα δεδομένα των αισθήσεων αποτελούν τις μόνες πηγές, που διαθέτομε, και βάσει αυτών κατασκευάζομε τον κόσμο των υλικών πραγμάτων. Έτσι φθάνουν στο συμπέρασμα, ότι άμεσα αντιλαμβανόμαστε μόνο τα δεδομένα των αισθήσεων και έμμεσα τα φυσικά πράγματα. Κι αυτό γιατί αναφέρονται στις λογικές σχέσεις μεταξύ δύο διαφορετικών, της γλώσσας των δεδομένων των αισθήσεων και της γλώσσας των υλικών πραγμάτων, και όχι στην ύπαρξη των πραγμάτων. Τέλος ο Austin απορρίπτει τη θέση της φαινομενοκρατίας, ότι οι προτάσεις για τα δεδομένα των αισθήσεων μπορούν να μετατραπούν σε προτάσεις των αισθήσεων, αυτά είναι τα πραγματικά αντικείμενα της εμπειρίας. Εποικοδομητική τέλος είναι η κριτική του Merleau – Ponty στη θεωρία της αισθητηριακής αντιλήψεως. Ο Γάλλος φιλόσοφος υποστηρίζει, ότι αντιλαμβανόμαστε απ΄ ευθείας τα αντικείμενα και όχι τα δεδομένα των αισθήσεων, γιατί τα αντιληπτικά όργανα είναι μέσα και όχι αιτία της αντιλήψεως • οι αντιληπτικές λειτουργίες υπάρχουν για να γνωρίσωμε τα αισθητά αντικείμενα, γιατί τα δεδομένα των αισθήσεων και ο γνωστικός μηχανισμός του σώματός μας βρίσκονται σε αμοιβαία σχέση. Η αντίληψη είναι μια ζωική ανθρώπινη ενέργεια. Το αίσθημα είναι μια μορφή επικοινωνίας με το υπαρξιακό περιβάλλον, μια δομή της συνειδητότητος και χαρακτηρίζεται από αναφορικότητα (intentionality), γιατί έχομε πάντα αίσθημα ενός πράγματος. Το σώμα μας ως «συνεργικό» σύστημα, που όλες του οι λειτουργίες συνδέονται στην γενική πράξη του «είναι-στον-κόσμο», διαδραματίζει περισσότερο από την αισθητηριακή αντίληψη ένα ρόλο στη δόμηση του κόσμου της εμπειρίας μας.
Ακαδημία Αθηνών
