Στο διάλογο Σοφιστής 243b24e θέτει ο Πλάτων τρία αινίγματα σχετικά με θεωρίες που αποφαίνονται για τον αριθμό των πραγμάτων που υπάρχουν. Οι περισσότεροι σχολιαστές του διαλόγου θεωρούν αυτά τα παράδοξα, όπως θα τα αποκαλώ, ως αναίρεση μόνο μερικών προγενέστερων θεωριών για το ον και τίποτε περισσότερο. Σύμφωνα μ΄ αυτή την άποψη τα παράδοξα θεωρούνται ότι έχουν μικρή συστηματική σημασία καθαυτά. Στο άρθρο αυτό υποστηρίζω την άποψη ότι περιέχουν τα παράδοξα κάποια σημαντικά διδάγματα για την ερμηνεία του θετικού λόγου για το ον του ίδιου του Πλάτωνος. Ιδιαίτερα προβάλλουν τη θέση ότι ο Σοφιστής προσφέρει μια έκθεση για το ον ως τυπική έννοια και όχι απλώς ως ένα ειδικό είδος ενός καθολικά περιεκτικού γενικού όρου. Η «στρατηγική» του άρθρου είναι απερίφραστη: Αν ο ίδιος διάλογος μας προσφέρει παράδοξα και μια θετική θεωρία του όντος, έχουμε τότε κάθε δικαίωμα να περιμένουμε να δώσει η θεωρία μια λύση στα παράδοξα. Αν λοιπόν τα παράδοξα τείνουν να πραγματεύονται το ον ως έννοια πρώτης τάξης, μπορεί κανείς να περιμένει λύση με τη μορφή μιας θεωρίας που βλέπει το ον ως ον δεύτερης τάξης η τυπική έννοια. Η τάση να δίνεται καθαρά ιστορική ερμηνεία στα παράδοξα είναι ευνόητη, γιατί φαίνεται ο Πλάτων να τα εισάγει σε συνάρτηση με προηγούμενες φιλοσοφικές θεωρίες: (I) το δυϊσμό του θερμού και του ψυχρού 243e8-244a3), (II) το μονισμό του Παρμενίδη (244b6-dl0), και (III) την ολοκρατία [wholism] (244dl4-245d11). Τα Ι-IIΙ ωστόσο εκφράζουν τα τρία είδη θεωριών, που θα μπορούσε κανείς να προτείνει για τον αριθμό των πραγμάτων που υπάρχουν. To I αντιστοιχεί σε κάθε μορφή πλουραλισμού, του οποίου τα στοιχεία είναι αμοιβαία ανεξάρτητα, το II αντιστοιχεί σε θεωρίες που βεβαιώνουν πως μόνο ένα πράγμα υπάρχει, και το ΠΙ αντιστοιχεί σε κάθε μορφή πλουραλισμού, του οποίου τα στοιχεία είναι αλληλένδετα. Η γενική μορφή κάθε παραδόξου είναι ότι κανένα από τα I - ΙII δεν μπορεί να δώσει λόγο για το ον στα πλαίσια της θεωρίας. Και όμως έχει καθένα τους την αξίωση να είναι μια θεωρία για το ον. Δεν μπορούν, συνεπώς, δικαιολογημένα να βεβαιώσουν αυτό που υποστηρίζουν. Το κακό είναι ότι καθένα από τα σημεία I - III μεταχειρίζεται το ον σαν να ήταν μια τυπική έννοια πρώτης τάξης. Είναι έτσι αναγκασμένα να πραγματεύονται το ον σαν αυτό να είχε μια «έκταση» (extension) κατά το πρότυπο ενός συνηθισμένου όρου. Μια ματιά στη λογική των επιχειρημάτων που είναι γενεσιουργά παραδόξων (paradox generating) το επιβεβαιώνει. To I τείνει να θεωρεί το ον ως τυπικό καθορισμένο κατηγόρημα, το II τείνει να το θεωρεί ως ένα μοναδικό όρο (singular), και το IIΙ τείνει να το θεωρεί ως μαζικό όρο (mass). Μπορούμε έτσι να υποθέσουμε ότι το σύνολο των παραδόξων στον Σοφιστή προοριζόταν να αντανακλά το γεγονός, ότι το ον δεν έχει καθόλου έκταση με τη συνηθισμένη έννοια του όρου. Πως συσχετίζεται αυτό με τη διάθεση του Πλάτωνος να θεωρεί το ον ως τυπική έννοια; Ας πούμε ότι το C είναι μια τυπική έννοια, αν το C μπορεί να συσχετισθεί με ένα ψηφίο μιας γλώσσας «w», τέτοιο που οποτεδήποτε εμφανίζεται το «w» σε μια συνηθισμένη πρόταση «S» να υπάρχει μια ισοδύναμη πρόταση «S» σε ποσοτικά προσδιορισμένη μορφή, και ότι το ((W)) μπορεί είτε να απορροφηθεί στο σύστημα του ποσοτικού προσδιορισμού είτε να γραφεί ως λογικό συνεκτικό. Τούτο επιτρέπει να λαμβάνονται ως μη-τυπικές έννοιες μόνον εκείνες, που συσχετίζονται με μοναδικούς ή γενικούς όρους. Έτσι, αν τα παράδοξα που προβλήθηκαν εναντίον των σημείων Ι-IIΙ μπορούν, όπως υποστηρίζω, να διαβαστούν έτσι που να δείχνουν την ακαταλληλότητα του «όντος» για καθένα από αυτούς τους ρόλους, έχουμε τότε μια σαφή εγγύηση για το να πραγματευθούμε την ανάλυση του Πλάτωνος στο διάλογο Σοφιστής ως λόγο για μια τυπική έννοια δεύτερης τάξης.
Ακαδημία Αθηνών
