Implikationem und fur die Praxis bedeutsame Konsequenzen der rationalen Theorie der Freiheit

Implikationem und fur die Praxis bedeutsame Konsequenzen der rationalen Theorie der Freiheit

Το τεκμήριο παρέχεται από τον φορέα :
Ακαδημία Αθηνών   

Αποθετήριο :
Κέντρον Ερεύνης Ελληνικής Φιλοσοφίας (ΚΕΕΦ)   

δείτε την πρωτότυπη σελίδα τεκμηρίου
στον ιστότοπο του αποθετηρίου του φορέα για περισσότερες πληροφορίες και για να δείτε όλα τα ψηφιακά αρχεία του τεκμηρίου*
χρησιμοποιήστε
το αρχείο ή την εικόνα προεπισκόπησης σύμφωνα με την άδεια χρήσης :
CC BY-NC-SA 4.0

Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή
CC_BY_NC_SA



Implikationem und fur die Praxis bedeutsame Konsequenzen der rationalen Theorie der Freiheit

Αξελός, Χρήστος

Η ορθολογική θεωρία της ελευθερίας διατυπώθηκε την εποχή του ορθολογισμού, τον 17ο αιώνα. Όμως ο ορθολογισμός με την πλατειά ση¬μασία της λέξης, δηλαδή με τη σημασία που έχει ο όρος αυτός εδώ, δεν συμπίπτει με τον Καρτεσιανισμό ούτε με τη σχολή που διδάσκει ότι το συνειδέναι, για να συλλάβει την πραγματικότητα μέσω της εμπειρίας, χρησιμοποιεί «ασυνείδητα» προεμπειρικά a priori νοήματα και υπακούει σε προεμπειρικούς και υπερεμπειρικούς νόμους, που διαμορφώνουν την εργασία του συνειδέναι και κατά προέκταση το γίγνεσθαι του περιβάλλοντος μας κόσμου. Ο ορθολογισμός χαρακτηρίζεται πλατύτερα και καλύτερα ως φιλοσοφική άποψη, που πρεσβεύει την χωρίς εξαίρεση ισχύ της αρχής του αποχρώντος ή προσδιορίζοντος λόγου, η οποία εκτείνεται τόσο σε εσωτερικά, ψυχικά φαινόμενα όσο και σε εξωτερικά, φυσικά. Την αναγκαιότητα του κατ' αρχήν απεριόριστου «λόγον διδόναι» διαπιστώνει και αποδέχεται η συνείδηση, συνειδητοποιώντας οτι το προερχόμενο χωρίς λόγο — ή αιτία — εκ του μη όντος στο ον προέρχεται από το μηδέν και ότι η προέλευση ενός όντος εκ του μηδενός είναι ακατανόητη, δηλαδή δεν μπορεί να νοηθεί. Τη βάση αποτελεί εδώ η άποψη οτι το απόλυτα ακατανόητο και αδιανόητο δεν είναι πραγματικό · θετικά διατυπωμένο, ότι το νοείν και το είναι, θεωρημένα στην προοπτική της αρχής που αναφέρθηκε και που σε μιά απλουστευμένη μορφή αποκαλείται νόμος της αιτιότητας, ταυτίζονται. Ως εσωτερικές προϋποθέσεις της ορθολογικής θεωρίας της ελευθερίας πρέπει να επισημανθούν οι εξής θέσεις. Πρώτον, η σωκρατική άποψη, ότι το λάθος — όχι μόνο το θεωρητικό αλλά και το ηθικοπρακτικό (στη γλώσσα της χριστιανικής διδασκαλίας: η αμαρτία) — ανάγεται σε έλλειμμα του γνω¬στικού. Η δεύτερη θέση άφορα τη διαφορά ανάμεσα στην ουσία και στο φαινόμενο, τόσο ως προς την οντολογική διάσταση όσο και ως προς την εφαρμογή αυτής της οντολογικής διαφοράς στις ηθικές, τις επιδεχόμενες μια ηθική αξιολόγηση ενέργειες, οπότε η ουσία μπορεί να παραλληλισθεί με το αληθινό αγαθό και το φαινόμενο με το φαινόμενο (ή φαινομενικό) αγαθό. Με την τρίτη θέση της η ορθολογική θεωρία της ελευθερίας ισχυρίζεται ότι η ελευθερία, ως ελευθερία της βούλησης ή μάλλον του πνεύματος, παίρνει διαφορετικές μορφές και παρουσιάζεται κλιμακωμένη σε διάφορους αναβαθμούς. Στον ανώτερο αναβαθμό της — πρέπει να προσθέσουμε — σύγκειται η ελευθερία στον (αυτό)προσδιορισμό από το αληθινό αγαθό, που κάποια γνώση του προϋπήρχε ήδη, στη φάση κατά την οποία η γνώση αυτή δεν λειτουργούσε σαν καταλύτης ψυχοδυναμικών μεταβολών — αυτοπροσδιορισμό, που και αυτός έχει τους εσωτερικούς του αναβαθμούς. Ωστόσο μπορεί να νοηθεί η εδώ αναλυόμενη και εξεταζόμενη θεωρία της ελευθερίας ως θεωρία της ελευθερίας; Για την άρση αυτής της σκεπτικής αντίρρησης είναι απαραίτητο να ενσωματωθεί, και να θεωρηθεί ενσωματωμένο, ένα πρόσθετο μη-σωκρατικό στοιχείο. Πρόκειται για την παράσταση, σύμφωνα με την οποία τ’ έλλειμμα του γνωστικού, που ποτέ δεν είναι ολοκληρωτικό, όπως και η πλήρωση του γνωστικού δεν είναι ποτέ ολοκληρωτική, και που κατ’ αυτόν τον τρόπο κυμαίνεται μεταξύ των δύο απρόσιτων ορίων, ανάγεται σε έλλειψη της προσπάθειας της συνείδησης, που περιλαμβάνει το γνωστικό και μέρος του βουλητικού, να συγκεντρώσει πληροφορίες και να αποσαφηνίσει τις προτάσεις της. Συνεπώς, η ρίζα του (ηθικοπρακτικού) λάθους δεν είναι το καθεαυτό έλλειμμα του γνωστικού αλλά η ελλειμματική προσπάθεια της συνείδησης, που — κατ' αρχήν — τείνει προς ανώτερους βαθμούς πληροφόρησης και σαφήνειας (και που σχηματίζεται από δύο αλληλοεξαρτώμενα στοιχεία), να ξεπεράσει τις κατώτερες βαθμίδες της κλίμακας, μιας κλίμακας που αποτελούν οι τρόποι της πραγμάτωσής της και ειδικά οι τρόποι της αλληλεξάρτησης των δύο πόλων της. Η αναφερθείσα πρόσθετη, μή-σωκρατική άποψη μας δείχνει την πρώ¬τη από τις δύο για την πράξη σημαντικές συνέπειες της ορθολογικής θεωρίας της ελευθερίας. Αθτή αποκρυσταλλώνεται στην αρχή, που γνωρίζει και αναγνωρίζει και το Δίκαιο, ότι η άγνοια δεν μας εξασφαλίζει από την τιμωρία, δηλαδή οτι η άγνοια αυτού που παραβιάζει ένα νόμο ως προς την ύπαρξη του νόμου — που παραβιάζεται — δεν αποτελεϊ δικαιολογία. Ως δεύτερη συνέπεια πρέπει να αναγνωρίσουμε τη δυνατότητα του τοποθετημένου σε κατώτερες βαθμίδες της γνώσης ανθρώπου να διασχίσει το συνεχές, που συνδέει τις επάλληλες βαθμίδες, «ιδίαις δυνάμεσι», χωρίς τη χρησιμοποίηση βίας ή καταναγκασμού. Μόνο οι μέσω ενός χάσματος χωρισμένες βαθμίδες, δηλαδή έτσι όπως νοούνται στον πλατωνικό συμβολισμό του σπηλαίου, έχουν ανάγκη, για να υποσκελισθούν, το απροετοίμαστο, από το μηδέν προερχόμενο και κατά συνέπεια ακατανόητο και ανέφικτο άλμα ή τον δυϊσμό του ενεργητικού και του παθητικού παράγοντα, και την εξάσκηση βίας του ενεργούντος στον (αποκλειστικά) πάσχοντα. Η ορθολογική θεωρία της ελευθερίας, η οποία καταφάσκει την αυτοδύναμη ανοδική πορεία μέσα στο εμπλουτισμένο με ποιοτικές διαφορές συνεχές των (συνεχομένων) συνειδησιακών καταστάσεων, αναιρεί και αρνείται την πόλωση ανάμεσα στο ποιείν και στο πασχείν, και ταυτόχρονα την πόλωση ανάμεσα σε φιλοσοφούντες άρχοντες και σε αφιλοσόφητους αρχομένους, σε οδηγούντες και οδηγούμενους. Και σε μια τελευταία προέκταση της αναιρεί και αρνείται την συνυπάρχουσα με τον καταμερισμό της εργασίας ειδίκευση με τη μορφή της από τη μια μεριά αποκλειστικής παραγωγής ή σύλληψης ιδεών και από την άλλη μεριά αποκλειστικής παραγωγής υλικών αγαθών. Η πρώτη για την πράξη σημαντική συνέπεια της ορθολογικής θεωρίας της ελευθερίας αφορά το Δίκαιο, η δεύτερη την Πολιτική.

Επετηρίδα


1982


Ορθολογισμός
Δίκαιο
Ελευθερία
Συστηματική Φιλοσοφία
Πράξη
Πολιτική


Κείμενο/PDF

Γερμανική γλώσσα
Ελληνική γλώσσα




*Η εύρυθμη και αδιάλειπτη λειτουργία των διαδικτυακών διευθύνσεων των συλλογών (ψηφιακό αρχείο, καρτέλα τεκμηρίου στο αποθετήριο) είναι αποκλειστική ευθύνη των φορέων περιεχομένου.