Η κλασική φυσική, ως γνωστόν, ήταν ρεαλιστική και αιτιοκρατική. Το ίδιο ισχύει και με τις κλασικές θεωρίες του πεδίου (ηλεκτρομαγνητισμό και θεωρία της βαρύτητος του Einstein). Ο πιθανοκρατικός χαρακτήρας της μικροφυσικής, αντίθετα, και οι πολλαπλές δυναμικότητες των μικροσκοπικών οντοτήτων, ερμηνεύθηκαν από την ορθόδοξη σχολή ως η κατάρρευση του ρεαλισμού και της αιτιοκρατίας. Ο επιστημονικός ρεαλισμός, ευρύτερα, αμφισβητείται σήμερα, τόσο στην περιοχή της φυσικής και των μαθηματικών, όσο και στο καθαυτό φιλοσοφικό επίπεδο. Στο παρόν κείμενο επιχειρείται η θεμελίωση ενός σύγχρονου επιστημονικού ρεαλισμού, ο οποίος θα υπερβαίνει τις μονομέρειες, τόσο του εποπτικού ρεαλισμού όσο και του θετικισμού. Στο πρώτο μέρος αναλύονται οι ανεπάρκειες του παραδοσιακού εποπτικού ρεαλισμού και της παθητικής αντίληψης της αντικειμενικότητας. Εισάγεται εν συνεχεία η έννοια της δυναμικής αντικειμενικότητας, η οποία συγκεκριμενοποιείται σε μια ρεαλιστική θεωρία της κβαντικής μέτρησης, όπου αναδεικνύεται ο ενεργητικός ρόλος του μετρητικού οργάνου και το πολυδύναμο των κβαντικών συστημάτων. Στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης διαλεκτικής μεταξύ του δυνάμει και του ενεργεία ερμηνεύεται ρεαλιστικά η αρχή της επαλληλίας ως η ποσοτική έκφραση των δυναμικοτήτων του κβαντικού συνόλου. Αντίστοιχα ο χώρος Hilbert ορίζεται ως χώρος δυναμικοτήτων και όχι ως χώρος ενεργεία κβαντικών καταστάσεων. Στο ίδιο εννοιολογικό πλαίσιο αναδεικνύεται η επιστημική διαφορά μεταξύ κλασικών και κβαντικών πιθανοτήτων και δίδεται μια συνεκτική-στατιστική ερμηνεία των ανισοτήτων του Heisenberg. Τέλος επιχειρείται μια ρεαλιστική αντίληψη της δυαδικότητας σωματικού κύματος. Με βάση τη δυναμική αντίληψη της μικροφυσικής πραγματικότητας και με τη βοήθεια των παραδόξων της κβαντικής μηχανικής (παραδόξων Einstein-Podolsky-Rosen, Ε. Schrödinger και L. de Brog- lie) αναδεικνύεται το αδιέξοδο της υποκειμενικής ερμηνείας των Bohr, von Neumann, κ.λπ. Η αφετηρία των δυσκολιών και του αδιεξόδου της ορθόδοξης σχολής βρίσκεται στο πραγματικό γεγονός ότι ο σημερινός γραμμικός φορμαλισμός της κβαντικής μηχανικής αδυνατεί να περιγράψει τον μη γραμμικό μετασχηματισμό των μικροσωματίων. Η εισαγωγή των κατηγοριών του δυνάμει και του ενέργεια φωτίζει το πρόβλημα με νέο φώς και ταυτόχρονα αποτελεί τον πυρήνα μιας νέας, ρεαλιστικής και δυναμικής αντίληψης για τη μικροφυσική πραγματικότητα.
Academy of Athens
