Κατα μήκος της αρχαίας οδού Τριπόδων, που συνέδεε το Πρυτανείο με το Θέατρο του Διονύσου, ήταν τοποθετημένοι οι Χορηγικοί Τρίποδες, έπαθλα νίκης σε δραματικούς αγώνες, που οι χορηγοί αφιέρωναν στους θεούς και ενσωμάτωναν στη κορυφή μνημείων, που, συχνά, είχαν τη μορφή αρχαίου ναού. Ένα από αυτά τα μνημεία, που σώζεται ακέραιο στις μέρες μας, είναι το Χορηγικό Μνημείο του Λυσικράτη στην Πλάκα, επί της οδού που διατηρεί ακόμη το αρχαίο όνομα της.
Στο παρελθόν, το μνημείο αναφερόταν ως «Λύχνος του Δημοσθένη» καθώς σχετίστηκε με τον Αθηναίο ρήτορα (λέγεται ότι εκεί είχε κλειστεί ο Δημοσθένης για να ασκηθεί στη ρητορική με χαλίκια στο στόμα) ενώ άλλες παραδόσεις ονόμαζαν το μνημείο «Φανάρι του Διογένη», υποστηρίζοντας ότι υπήρξε κατοικία του φιλοσόφου ή αποδίδοντας την ονομασία στο σχήμα της ακάνθου στην απόληξη του. Στο ανατολικό τμήμα του επιστυλίου είναι χαραγμένη επιγραφή που αποδίδει την ανέγερση του μνημείου στον Λυσικράτη του Λυσιθείδη της Ακαμαντίδος Φυλής κατά την 111η Ολυμπιάδα (335-334π.Χ.). Την κυκλική ζωφόρο κοσμεί ανάγλυφη παράσταση του μύθου της αιχμαλωσίας του Διονύσου από Τυρρηνούς πειρατές.
Κατά τον 17ο αιώνα, το μνημείο ενσωματώθηκε στο γειτονικό μοναστήρι των Καπουτσίνων, λειτούργησε αρχικά ως παρεκκλήσι και αργότερα χρησιμοποιήθηκε από τους μοναχούς ως αναγνωστήριο και βιβλιοθήκη, αφού είχαν μετακινήσει τον ένα ορθοστάτη για να ανοίξουν είσοδο. Στις αρχές του 19ου αιώνα, στη μονή φιλοξενήθηκε ο Σατωμπριάν και αργότερα ο Λόρδος Βύρων. Την ίδια εποχή (1805) ο Έλγιν διεκδίκησε ανεπιτυχώς από τους μοναχούς τη μεταφορά ολόκληρου του οικοδομήματος στην Αγγλία.
Η καταγραφή του μνημείου από περιηγητές και οι πολλαπλές απεικονίσεις του συνέβαλαν στην ιδιαίτερη δημοφιλία του στην Ευρώπη. Θεωρείται το πρώτο χαρακτηριστικό δείγμα κορινθιακού ρυθμού της κλασικής περιόδου και ο αρχιτεκτονικός του τύπος αποτέλεσε πρότυπο για πολλά οικοδομήματα ανά τον κόσμο. Αντίγραφα του εντοπίζονται στο Εδιμβούργο (Μνημείο Ντάγκαλντ Στιούαρτ και Μνημείο Μπερνς), στους κήπους του Σάγκμπορο στο Σταφορντσάιρ, στον ελληνορθόδοξο ναό των Αγίων Πάντων στο Κάμντεν του Λονδίνου, στο Ρίβερσαϊντ Ντράιβ της Νέας Υόρκης, στον Βασιλικό Βοτανικό Κήπο του Σίδνεϊ. Από το Λυσικράτειο Μνημείο εμπνεύστηκαν και οι αρχιτέκτονες της, κατεδαφισμένης σήμερα, οικίας Τσοποτού στην οδό Πειραιώς.
Στη θεματική έκθεση θα βρείτε απεικονίσεις του μνημείου και των επιμέρους στοιχείων του σε περιηγητικές εκδόσεις του 18ου, 19ου και 20ου αιώνα, φωτογραφίες, σχέδια και ζωγραφικά έργα.
Η θεματική έκθεση περιλαμβάνει τεκμήρια από τους εξής φορείς:
