Αρχές του 20ου αιώνα. Οι δρόμοι των μεγάλων πόλεων σφύζουν από ζωή, με τους εμπόρους, τεχνίτες και διασκεδαστές να διαλαλούν την πραμάτεια τους. Στους πλανόδιους πωλητές που, ακολουθώντας την οθωμανική προβιομηχανική παράδοση, είναι ήδη αρκετοί, προστίθενται τη δεκαετία του 1920 απειράριθμοι άνεργοι πρόσφυγες. Λειτουργώνας ως μια πρωτόλεια μορφή κοινωνικής πρόνοιας, το πλανόδιο εμπόριο παίζει ένα σημαντικό ρόλο για τις φτωχότερες τάξεις και εξυπηρετεί πρακτικές ανάγκες, τις οποίες θα καλύψει τις επόμενες δεκαετίες η ανάπτυξη υποδομών και μεγάλων καταστημάτων.
Οι γυρολόγοι ή πραματευτάδες πουλάν την πραμάτεια τους με γαιδουράκια, οι νερουλάδες προμηθεύουν νερό από τα βαρέλια ή τα μπακιρένια γκιούμια τους, οι γαλατάδες κυκλοφορούν πολλές φορές με ένα μικρό κοπάδι κατσίκες, αρμέγοντάς το επιτόπου και πουλώντας φρέσκο γάλα.
Οι αγωγιάτες ή «κιρατζήδες» μεταφέρουν εμπορεύματα ή διακινούν ταξιδιώτες με άλογα και μουλάρια, αποτελώντας το βασικό μέσο μεταφοράς μέχρι τουλάχιστο το 1930. Προερχόμενοι συνήθως από το στρώμα των ακτημόνων αγροτών οι αγωγιάτες είναι οργανωμένοι σε πολυμελή σωματεία στα χωριά και στις κωμοπόλεις.
Οι γανωτζήδες ή καλαντζήδες είναι πλανόδιοι τεχνίτες που συντηρούν χάλκινα οικιακά σκεύη, με το γαλβανισμό και το στίλβωμα. Το «γάνωμα» πρέπει να γίνεται συχνά για λόγους υγείας στα σκεύη μαγειρέματος, οπότε οι γανωτζήδες έχουν δουλειά όλο το χρόνο. Κουβαλάν μαζί τους τα απαραίτητα εργαλεία και κάνουν τη δουλειά τους επί τόπου, ενώ συχνά η πληρωμή τους είναι σε είδος (αυγά, καλαμπόκι, σιτάρι).
Ένας άλλος πλανόδιος συχνά τεχνίτης είναι ο καρεκλάς. Φτιάχνει καρέκλες με ξύλο από πλάτανο ή από άλλα άγρια δέντρα και διάφορα γεώφυτα του ποταμού, όπως το Typha domingensis (αφράτο, ψάθα) και τα διάφορα βούρλα και τις πουλά πλανόδια, φορτωμένες σε μουλάρι ή από δικό του πάγκο στην αγορά.
Στον Έβρο κυρίως, η καλαθοπλεκτική είναι μια παραδοσιακή τέχνη των Ρωμά, οι οποίοι συνεχίζουν την παράδοση της βυζαντινής καλαθοποιίας και πουλάν τα καλάθια τους σε όλη την Ελλάδα. Φτιαγμένα από καλάμι και λυγαριά, αλλά και αποφλοιωμένη ιτιά, η οποία συνδυάζει ευκαμψία και αισθητική, τα καλάθια παίζουν σημαντικότητατο ρόλο για τη μεταφορά και αποθήκευση αγαθών και τροφίμων. Για τις αγροτικές εργασίες χρησιμοποιούνται και πιο ανθεκτικά υλικά, όπως βέργες φουντουκιάς, κρανιάς και αγριακακίας. Η δεξιοχτενία των ανατολικοθρακών Ρωμά έχει να επιδείξει ωραιότατα δείγματα καλαθοπλεκτικής από καλαμποκόφυλλο για οικιακή χρήση αλλά και παιδικά παιχνίδια, ή καλάθια εμποτισμένα με δοξασίες για ίαση, βασκανία κλπ.
Στην Κάλυμνο, υπάρχει η μακραίωνη παράδοση της σπογγαλιείας. Οι σφουγγαράδες πουλούν την πολύτιμη σοδειά τους αρχίζοντας από τη Σύρο, το Ναύπλιο, την Κωνσταντινούπολη για να φτάσουν μέχρι την Οδησσό, την Πετρούπολη, τη Μόσχα, την Τεργέστη, τη Μέση Ανατολή.
Τα παιδιά και οι έφηβοι είναι συχνά λούστροι ή στιλβωτές. Με το χαρακτηριστικό κασελάκι με τις βούρτσες και τα εργαλεία τους, τοποθετούνται σε καίρια σημεία της αγοράς και καθαρίζουν, βερνικώνουν και γυαλίζουν τα παπούτσια των περαστικών, τα οποία εξαιτίας των χωμάτινων δρόμων χρειάζονται συχνά καθάρισμα.
Οι τελάληδες ή ντελάληδες διαλαλούν τα νέα που φτάνουν με τον τηλέγραφο ή την άφιξη ενός πραματευτή. Ντελάλης ή τελάλης είναι λέξη τούρκικης προέλευσης και σημαίνει «αυτός που ανακοινώνει τα μαντάτα», ο δημόσιος κήρυκας. Γνωστοί για την στεντόρεια φωνή τους, ήταν γνωστοί και αγαπητοί στις τοπικές κοινωνίες.
Κάποιοι πλανόδιοι μάστορες, πωλητές και καλλιτέχνες είναι πολύ δημοφιλείς στο κοινό των πόλεων, τόσο που γραφονται τραγούδια για αυτούς. Παράδειγμα είναι ο γνωστός και αγαπητός στην Αθηναική κοινωνία κανατάς Μπαρμπα-Γιάννης. Έχει απαθανατιστεί στη λογοτεχνία (Τρελαντώνης της Πηνελόπης Δέλτα) και στη μουσική με το αστείο τραγουδάκι του τενόρου Πέτρου Επιτροπάκη για τις συνήθειες του κανατά να ντύνεται κάθε κυριακή σαν κύριος ενώ την υπόλοιπη εβδομάδα να κυκλοφορεί ρακένδυτος με τις κανάτες του.
‘Ενα άλλο προσφιλές επάγγελμα είναι ο λατερνατζής. Κατασκευαστής και τραγουδοθέτης (σταμπαδόρος), το να γίνει κανείς λατερνατζής απαιτεί ιδιαίτερες τεχνικές ικανότητες, γνώση, δεξιοτεχνία και ταλέντο. Δυστυχώς στις μέρες μας είναι ένα επάγγελμα υπό εξαφάνιση, όπως και ο σαλεπτζής, ο κουλουρτζής, ο παγωτατζής, ο χαμάλης και πολλά άλλα. Για ορισμένα επαγγέλματα η πρόοδος μεταφράστηκε σε κατάργησή τους, όπως πολύ σωστα απαγορεύτηκαν οι αρκουδιάρηδες και οι μαιμουδιάρηδες, περιπλανώμενοι “καλλιτέχνες” που με πολύ σκληρό τρόπο εκπαίδευαν αρκούδες και μαιμούδες να κάνουν νούμερα τσίρκου, μετά από σχετική νομοθεσία με την προτροπή του κινήματος για τα δικαιώματα των ζώων.
Η θεματική έκθεση περιλαμβάνει τεκμήρια από τους εξής φορείς:
