Λύχνοι

Φωτίζοντας τον αρχαίο κόσμο
Λύχνος με ανάγλυφη παράσταση του Άρη κατενώπιον, ενυπόγραφος "ΟΚΤΑΒΙΟΥ"CC BY-NC 4.0
Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού - Διεύθυνση Διαχείρισης Εθνικού Αρχείου Μνημείων

Ο λύχνος ή λυχνάρι είναι μια αρχαιότατη τεχνολογία τεχνητού φωτισμού. Στην Ελλάδα άρχισε να εμφανίζεται την Παλαιολιθική εποχή, φτιαγμένο από πέτρα, οστά ή κοχύλια. Αποτελούνταν από δύο τμήματα, το σώμα (που γέμιζε με λάδι ή λίπος) και τον μυκτήρα όπου τοποθετούνταν το φιτίλι.

Τα πρώτα πήλινα λυχνάρια ήταν τροχοφτιαγμένα και μοιάζαν με αυτιά χοίρου, σε σχήμα πιατάκι με “τσιμπημένη” τη γωνία για να στηρίζεται το φυτίλι. Αργότερα οι τεχνίτες άρχισαν να εργάζονται με καλούπια - μια ταχύτερη τεχνική που επέτρεπε τη μαζική παραγωγή - και πλέον μπορούσαν να εισαγάγουν κάθε είδους εξωραϊστικά στοιχεία και περίτεχνες διακοσμήσεις.

Κατά την ελληνιστική περίοδο οι λύχνοι άρχισαν να είναι κάτι περισσότερο από κοινά οικιακά αντικείμενα. Διακοσμούνται με περίτεχνες ανθρωπόσχημες ή ζωόσχημες λαβές ή έχουν περίεργο σχήμα, αρχαίοι πρόδρομοι του fidget spinner.

Οι τεχνολογίες τεχνητού φωτισμού δεν διαφοροποιήθηκαν σημαντικά με το πέρασμα από τους αρχαίους στους βυζαντινούς χρόνους: η χρήση των λυχναριών παρέμεινε ιδιαίτερα διαδεδομένη, ενώ η σημαντικότερη καινοτομία της εποχής ήταν οι γυάλινες καντήλες, η κατασκευή των οποίων κατέστη δυνατή με την τοποθέτηση του φιτιλιού στο κέντρο του σκεύους. Περίτεχνα λυχνάρια κοσμούσαν το εσωτερικό πολυτελών κατοικιών και ναών, καθώς οι λατρευτικές χρήσεις των λυχναριών ήταν πολλές. Διαδεδομένη ήταν και η λυχνομαντεία. Ο λυχνομάντης, προσηλωμένος στην φλόγα, ερχόταν σε μια υπνωτική έκσταση και μέσα από το φως του λυχναριού λάμβανε τους χρησμούς.

Ξεκινώντας από τα τέλη του 18ου αιώνα, το λυχνάρι αντικαθίσταται από λάμπες λαδιού με κοίλο κυκλικό φιτίλι που περιβαλλόταν από γυάλινη καμινάδα (λάμπες Argand ή Quinquet) και, δεκαετίες αργότερα, από τους ηλεκτρικούς λαμπτήρες.

Το λυχνάρι, ο διακριτικός σύντροφος αμέτρητων συγγραφέων από την αρχαιότητα ως τον 18ο αιώνα, έχει προσωποποιηθεί πολλές φορές στη λογοτεχνία και φιγουράρει και σε μύθους και προφορικές παραδόσεις, όπως για παράδειγμα το τζίνι του λυχναριού που χαρίζει τρεις ευχές. Η αισθησιακότητα της μικρής φλόγας που τρεμοπαίζει, το γεγονός ότι το λυχνάρι είναι παρόν και φωτίζει στιγμές προσωπικές και στιγμές οικειότητας, οι σκιές που δημιουργεί οι οποίες ερεθίζουν τη φαντασία, αποτελούν πτυχές της γοητείας που έχει ασκήσει διαγρονικά αυτό το απλό αντικείμενο, μια γοητεία που το σύγχρονο μάτι πιθανόν ποτέ δε θα καταλάβει.

Μάθετε περισσότερα :

Ανακαλύψτε τα  τεκμήρια της θεματικής έκθεσης