Η προσωπικότητα του Σωκράτη επισφραγίζει την πολιτιστική και πολιτική κίνηση που τάραξε την κοινωνικο-οικονομική ισορροπία της Αθήνας κατά τον 5ο αι. π.Χ. Τα θέματα που σηματοδοτούν την εποχή του είναι πρακτικά και πολιτικά, ενώ και ο ίδιος προσπάθησε να αλλάξει τη ζωή των πολιτών. Ο Σωκράτης θεώρησε απαραίτητο να καλλιεργήσει μία νέα θεώρηση του κόσμου σε σχέση με μία νέα αντίληψη για τον άνθρωπο, περισσότερο συμβατή με την πνευματική αλλαγή της εποχής. Ή δημιουργία αυτής της νέας Weltanschauung, δεν ήταν δυνατόν να τελειοποιηθεί με τους φιλοσόφους της φύσεως, οι οποίοι είχαν βρεθεί σε κατάσταση αδιεξόδου και απέρριπταν αλληλοαμφισβητούμενοι τις υποθέσεις περί κόσμου. Ο Σωκράτης, υπήρξε ερμηνευτής της πνευματικής αναρχίας και της προοδευτικής αποσύνθεσης των αρχέγονων θέσεων περί ηθικής συμπεριφοράς στην οποία είχε περιέλθει η Αθήνα, στην οποία νόμοι, παράδοση και θρησκεία, είχαν εμφανώς αμφισβητηθεί από τη σοφιστική. Διότι η «τεχνοκρατική» θεώρηση του κοινωνικού βίου, ενέδιδε σε ένα όραμα ισχυρά οργανωτικό του εταιρικού βίου και, ιδιαίτερα, σε έναν εμφανή ατομικισμό στο πεδίο της ηθικής, επικυρώνοντας, δια της πρωταγορικής αρχής του μέτρον άνθρωπος, κάθε είδους πράξη, της οποίας τελικό ζητούμενο ήταν η νομιμοποίηση οποιασδήποτε επιθυμίας του ανθρώπου. Σε αντίθεση με τα παραπάνω, ο Σωκράτης είχε την πεποίθηση ότι η παραγωγική δύναμη του ανθρώπου-τεχνίτη (homo faber), δεν ήταν δυνατόν ν΄ αποτελέσει απάντηση στις ανασφάλειες που δημιουργούνταν στους συμπολίτες του από αυτές τις νέες ηθικές συμπεριφορές. Εκείνος πίστευε ότι οι πράξεις των ανθρώπων όφειλαν, να ανάγονται σε ένα είδος σοφίας, βασισμένης στο μέτρο ανάμεσα στις επιταγές της παραδεδομένης ηθικής, η οποία από μόνη της δεν έμοιαζε πλέον να βρίσκεται σε σημείο ώστε να κατευθύνει τον άνθρωπο στους καθημερινούς ηθικούς προβληματισμούς του, και στις νέες απαιτήσεις των καιρών, που έθεταν σε πρώτο επίπεδο την αυτονομία του ανθρώπου κατά τις πρακτικές του επιλογές. Συνδέοντας την σωκρατική προβληματική υπό το φως των δεδομένων της ερμηνευτικής οντολογίας του H.-G. Gadamer, παρατηρείται η διαρκής προσπάθεια του Σωκράτη να βρει έναν τύπο σοφίας ώστε να υποδείξει στον άνθρωπο τον τρόπο με τον οποίο θα ήταν καλλίτερα να ζήσει. Η προσπάθεια αυτή δέχεται τις δονήσεις του ίδιου του τεχνικού βίου, ο οποίος δια της γνώσεως της αιτίας και δια της σημαντικής ροπής προς συγκεκριμένη εφαρμογή, θα πρέπει να δημιουργεί το πρότυπο αναφοράς κάθε πρακτικής γνώσεως. Παρατηρούμε όμως ότι ο Σωκράτης καταγγέλλει τα τεράστια όρια της τέχνης η οποία σε πείσμα της παραγωγικής δύναμης που είναι σε θέση να αναπτύξει, δεν μπορεί να οικειοποιηθεί τον ρόλο της πραγματικής γνώσης που προσανατολίζει τις πράξεις των ανθρώπων. Η τέχνη, εν τέλει, δεν διαθέτει όρια μέσα στα οποία πρέπει να τοποθετούνται τα πράγματα που παράγει. Η τέχνη είναι μόνο γνώση πράξης όχι όμως και καθοδήγησης. Αντίθετα, η φιλοσοφική γνώση του Σωκράτη, δηλαδή η δική του ανθρώπινη σοφία, παρουσιάζει όλα τα χαρακτηριστικά της αληθούς ηθικής επιστήμης. Πράγματι, αφ' ενός προϋποθέτει ως βασικό της σημείο, την εφαρμογή των δικών του αντιλήψεων περί ηθικής, τα οποία κάθε άνθρωπος καλείται να επιλέξει. Αφ' ετέρου όμως, αντίθετα από την τέχνη που κατέχει μόνο τη γνώση των μέσων και του είδους το οποίο παράγει, η ανθρώπινη σοφία γνωρίζει και τον σκοπό για τον οποίο τα οργανικά αγαθά των τεχνών οφείλουν να δημιουργούνται, ούτως ώστε μια δεδομένη πράξη να αποβεί πράγματι χρήσιμη στον άνθρωπο. Η επιστήμη του τέλους, είναι δηλαδή, η μόνη ικανή να κατευθύνει τον άνθρωπο στις ηθικές επιλογές του, ακριβώς διότι, στο μέτρο που είναι τέχνη μετρητική, είναι σε θέση να αποφανθεί εάν τα αποτελέσματα μιας δεδομένης πράξεως εις βάθος χρόνου, θα είναι συμβατά με τις πραγματικές επιδιώξεις του ανθρώπου, ο οποίος εξ ορισμού είναι ον λογικόν, το οποίο μέσα από την ανάπτυξη του νου και του λόγου, βρίσκει τη δική του αληθή ευδαιμονία.
Ακαδημία Αθηνών
