Κάτω από την Ακρόπολη των Αθηνών, μεταξύ των χρόνων 450-444, στο δήμο Κυδαθηναίων της Πανδιονίδος φυλής, ένας πολίτης ονόματι Φίλιππος γέννησε ένα γιό.
Αριστοφάνης το όνομά του, κι έμελλε να γίνει "πρύτανις" της φυλής του κάποτε και της κωμωδίας παντοτινά. Μήπως, όμως, πιο αληθινό από τα ιστορικοβιογραφικά στοιχεία
θα ήταν εάν λέγαμε ότι η γέννηση του Αριστοφάνη υπήρξε μια "μεταμόρφωση", μια δυαδική "ενανθρώπιση" των δύο αντιθέτων που κυοφόρησαν και μνημείωσαν το
αρχαίο ελληνικό δράμα - του διονυσιακού και απολλώνειου πνεύματος; Μάλλον περί αυτού θα επρόκειτο, αφού η ποίηση του Αριστοφάνη δεν είναι παρά η κωμική όψη της
τραγωδίας της εποχής του, πάνω στην οποία στηρίζεται η κωμωδία... της τραγωδίας κάθε εποχής, κάθε κοινωνίας. Νυν και αεί. Κάτω απ' τη μάσκα κάθε κωμωδίας του
κρύβεται ένα δράμα. Κάτω απ' το γέλιο της το δάκρυ. Κάτω από τον καγχασμό της η μελαγχολία. Κάτω από τη λυτρωτική σάτιρά της η αλυτρωτική σύγκρουση. Κάτω από την
υπαρκτή πραγματικότητα το όραμα - "ουτοπία" το αποκαλούν ορισμένοι - για μιαν άλλη "ιδανική πολιτεία" των ανθρώπων.
Ο Διόνυσος κι ο Απόλλωνος, λοιπόν, μαζί οδήγησαν την ποίηση του Αριστοφάνη στους "Όρνιθες". Η πίκρα της πραγματικότητας κι η γλύκα του οράματος. Ήταν στα 414,
που ο Αριστοφάνης παρουσίασε στα Μεγάλα Διονύσια τους "Όρνιθες" (β1 βραβείο). Ήταν η επόμενη χρονιά της - δραματικής έκβασης - Σικελικής εκστρατείας. Είχαν περάσει
17 χρόνια από την έναρξη του εμφύλιου Πελοποννησιακού Πολέμου και 16 από τον - τραγικού απολογισμού σε ανθρώπινες ζωές και στην πορεία του πολέμου -
λοιμό που έπληξε την Αθηναϊκή Δημοκρατία. Ο πόλεμος μαινόταν. Το ίδιο κι η σύγκρουση του Αριστοφάνη με τον Κλέονα. Η Αθήνα καταστρεφόταν ως καθεστώς και πόλη.
Κι ο πόλεμος - κάθε πόλεμος παράλογος - κάνει τον καθημερινό βίο αβίωτο. Αναγκαία, λοιπόν, η φυγή απ' αυτόν μέσω της ποίησης. Της ποίησης της πραγματικότητας και
της φαντασίας. Του ρεαλισμού και υπερεαλισμού. Της κοινωνικής σάτιρας και του φιλοσοφικού στοχασμού.
Έτσι ο Αριστοφάνης, "ακόλουθος" του Διόνυσου μα και "δαφνοστεφανωμένος" από τον λυρικό Απόλλωνα, πολλά χρόνια πριν την "Πολιτεία" του Πλάτωνα, με τους θαυματουργικούς του "Όρνιθες" οραματίζεται και "οικοδομεί" - με επίγνωση των δυσκολιών αλλά και της δύναμης του διαχρονικού οράματος του ανθρώπου για μιαν άλλη κοινωνία
- τη Νεφελοκοκκυγία. Την πολιτεία των Πουλιών - συμβόλων της ελευθερίας ως έμφυτης ανάγκης του ανθρώπου για δικαιοσύνη και ισότητα. Για ειρηνική ζωή, σε
αρμονία με τη φύση και όλα τα πλάσματά της.
Ο Πεισθέταιρος και ο Ευελπίδης (συμβολικά και τα ονόματά τους), δύο Αθηναίοι πολίτες απηυδισμένοι από την πόλη τους, αναζητούν έναν τόπο να ζήσουν ήσυχα και ειρηνικά.
Φθάνουν στο "σπίτι" του Τηρέα, άλλοτε ανθρώπου, που είναι πλέον Τσαλαπετεινός στο γένος των Πουλιών. Οι δύο πολίτες - αν και όχι απαλλαγμένοι αρχικά από
τη γήινή τους πονηριά για να πετύχουν το σκοπό τους - σμίγουν με τα άδολα πουλιά και μαζί τους αρχίζουν να χτίζουν τη Νεφελοκοκκυγία. Μια "πολιτεία ακηδεμόνευτη
από "θεούς" και "δαίμονες". Πριν τελειώσουν και στεριώσουν το έργο τους, εισβάλλουν κάθε λογής πανούργοι, της γης και του ουρανού. Υποκριτές, εκμεταλλευτές, διαφθορείς,
καταστροφείς, παράσιτα, του επί της γης ανθρώπινου βίου. Δούλοι στους δυνατούς, τυραννικοί στους αδυνάτους. Φορείς και όργανα υποταγής και θυσίας του
ανθρώπου σε μια "μοίρα" με "θεόθεν" εντολές για συμφέροντα ανθρώπων.
Ρεαλιστής, πολιτικός, διαλεκτικός εντέλει ο Αριστοφάνης, ξέρει - κι αυτό δραματουργεί - ότι για την υπεράσπιση μιας τέτοιας πολιτείας μπορεί να χρειαστεί και σύγκρουση.
Εφόρμηση των Πουλιών στους δόλιους και εκδίωξή τους. Αφαίρεση της εξουσίας από τους "Ολύμπιους" και κατάκτησή της από τα Πουλιά. Ο σκοπός τους αγιάζει και τα
μέσα. Σύμμαχο και σύμβουλο στο σκοπό τους, βάζει συνειδητά ο Αριστοφάνης της αντίστασης και της προόδου. Τον τυραννισμένο απ' το σκοταδισμό "θεάνθρωπο" Προμηθέα.
Τον νικητή ήρωα του "φωτός". Με προμηθεϊκό "φως" ο Πεισθέταιρος θα κατακτήσει τη "Βασιλεία". Με προμηθεϊκό "φως" θα υλοποιηθεί το όραμα, όπως αλληγορικά θα λέει στους αιώνες ο παντοτινός Αριστοφάνης.
Ποιητής ενός θεάτρου πανάρχαιου και βαθύτατα λαϊκού, που μέσα από την εποχή του αφουγκράστηκε όλες τις εποχές. Με τους μύθους του δεν καυτηρίασε μόνο τα στραβά
κι ανάποδα της κοινωνίας του. Το δόλο, τα άνομα συμφέροντα και τον πόλεμο στον καιρό του. Μυθολόγησε για τα κακά μελλούμενα, αν δεν πολεμηθεί ο δόλος, το συμφέρον
και ο πόλεμος κάθε "Κλέονα". Κάθε δημαγωγού και "τεχνουργού" της ανθρώπινης δυστυχίας. Ιδιαίτερα της δυστυχίας που γεννά ο πόλεμος ο επεκτατικός ή αδελφοκτόνος. Αν το όραμα μιας "Νεφελοκοκκυγίας" δεν το ενστερνισθεί βαθιά, δεν το υπερασπισθεί σθεναρά, και δεν το υλοποιήσει, αμετάκλητα, η ανθρώπινη κοινωνία. Μόνον έτσι
θα παραμείνει "ουτοπία", αποκύημα της φαεινής ποίησης του Αριστοφάνη, "Νεφελοκοκκυγία" η πολιτεία των "Ορνίθων" του.
Μόνο ένας μεγάλος ποιητής σαν τον Αριστοφάνη μπορεί να συνθέσει τόσο θαυμαστά το ρεαλισμό με τον υπερεαλισμό. Την πραγματικότητα με τη φαντασία. Την καθημερινότητα
με την ποιητική του ονείρου. Την αλήθεια με την αλληγορία, ώστε να εμφυτεύσει το όραμα μέσ' την ψυχή του θεατή του. Μπορεί με έναν μη ανθρωπόμορφο χορό,
όπως των Πουλιών στους "Όρνιθες" να ταυτισθεί ατομικά και συλλογικά ο θεατής και να "πετάξει" με τα φτερά τους στον "κόσμο" του οράματος; Μπορεί. Αυτό απέδειξε ο
Αριστοφάνης. Και το πέτυχε με την άμεση, λαϊκή "λαλέουσα" πηγή της γλώσσας. Με την οργιαστική μυθοπλασία του. Με την πολιτική του τόλμη, σε καιρούς που δολοφονούσαν
τη ζωή και το όνειρο. Με την αριστοτεχνική αλληλουχία των κωμικών σκηνών και λυρικών χορικών. Με το "αιθέριο" (αιωρούμενο ακόμη) όραμά του, που όπως οι "Όρνιθες"
(όρνις-πουλί-ια) θα παραμένει "εις οιωνός άριστος" για τον άνθρωπο.
1 PDF
