Ιστορικό Πλαίσιο
Ο εντεκάχρονος αγώνας των Ελλήνων για ανεξαρτησία (1821-1832) έληξε με τις Μεγάλες Δυνάμεις να υπογράφουν το Πρωτόκολλο της Ανεξαρτησίας (1830) και την τελευταία νικηφόρα μάχη να δίνεται στην Πέτρα Βοιωτίας (1832) υπό τον τον Δ. Υψηλάντη, Γ. Δυοβουνιώτη και Ν. Κριεζώτη. Ένα μεγάλο μέρος της Ελλάδας ήταν πια ελεύθερο. Είχε προηγηθεί η Ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827), η αποτυχημένη εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο (1826) και μια σειρά από εκατοντάδες επιτυχίες και αποτυχίες στα πεδία των μαχών.
Ωστόσο, η Ελληνική Επανάσταση δεν είναι μόνο γεμάτη από ένδοξες στιγμές και ηρωικές πράξεις αλλά βρίθει από προδοσίες, δολοφονίες, προσωπικές δολοπλοκίες και πάθη, αιματηρούς εμφυλίους και κακοδιοίκηση που λίγο έλειψε να τινάξει το όλο εγχείρημα στον αέρα. Μαζί με τις πρώτες επιτυχίες (Μάχη στο Βαλτέτσι, Μάχη στα Δερβενάκια, αλώσεις πόλεων όπως η Τριπολιτσά και πολλά άλλα) ήρθε και η διχόνοια. Πρώην συναγωνιστές βρέθηκαν αντιμέτωποι, με την Κυβέρνηση να μην μπορεί να ελέγξει την κατάσταση. Ο εμφύλιος πόλεμος (1823-1825) αποτέλεσε μια απεχθή περίοδο του Αγώνα με άσκοπη αιματοχυσία, φυλακίσεις αγωνιστών, δάνεια από την Αγγλία που δεν χρησιμοποιούνταν για τους σκοπούς του Αγώνα και μια γενικότερη υπονόμευση των επιχειρήσεων εναντίον του πραγματικού εχθρού.
Το Φιλελληνικό Κίνημα και τα χαρακτηριστικά του
Μέσα σε κλίμα συνεργασίας και πόλωσης, ηρωισμού και μικροψυχίας, έλαμψαν προσωπικότητες που έδωσαν την ζωή τους ή επιβίωσαν του πολέμου για να δουν την Ελλάδα ελεύθερη. Έλληνες, σλαβόφωνοι και αλβανόφωνοι αγωνίστηκαν για τον κοινό σκοπό: την αποτίναξη της Οθωμανικής κυριαρχίας. Ανάμεσα σε σκληροτράχηλους πολεμιστές και απόλεμους πολιτικούς έδρασαν και πολλοί πολίτες από ξένα κράτη. Ήταν οι λεγόμενοι Φιλέλληνες, άνθρωποι διαφόρων κοινωνικών τάξεων που ήρθαν εθελοντικά ή στάλθηκαν από τις κυβερνήσεις τους να συμμετάσχουν στον Αγώνα.
Το κύμα συμπαράστασης υπέρ των επαναστατών αυξανόταν συνεχώς. Σε αυτό συνέδραμαν δύο παράγοντες: από την μια, ήδη από την Αναγέννηση, οι λαοί της Δυτικής Ευρώπης είχαν ταυτισθεί πολιτισμικά με το αρχαίο ελληνορωμαϊκό παρελθόν, όντας έτοιμοι ηθικά να υπερασπισθούν τους απογόνους των αρχαίων Ελλήνων που μάχονταν κατά των "βαρβάρων" Οθωμανών. Το κίνημα του Ρομαντισμού (18ος-19ος αι.) έπαιξε επίσης έναν ρόλο στην εξιδανίκευση των λαών που μάχονταν για ελευθερία. Από την άλλη, οι ακρότητες των Τούρκων με ανείπωτες σφαγές (Χίος, Ψαρά, Σαμοθράκη, Κάσος κ.ά.) ως απάντηση στις στρατιωτικές επιτυχίες των Ελλήνων, ευαισθητοποίησε ένα μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης.
Οι χώρες που παρείχαν στήριξη στην επαναστατημένη Ελλάδα ήταν τα γερμανικά κρατίδια, η Βρετανία, η Γαλλία, η Ελβετία, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, η Ιταλία, οι Σκανδιναβικές χώρες, η Ολλανδία, η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Ισπανία, η Πορτογαλία, ακόμα και η αγγλοκρατούμενη Ινδία. Σε όλες αυτές τις χώρες, με μικρότερη ή μεγαλύτερη ένταση, συγκεντρώνονταν χρήματα, φάρμακα, τρόφιμα, δημοσιεύονταν φιλελληνικά άρθρα στις εφημερίδες, ενώ ταυτόχρονα, εκατοντάδες εθελοντές πολεμιστές που επιθυμούσαν να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων ταξίδευαν στη Μασσαλία και στο Λιβόρνο και, από εκεί περνούσαν στην Πελοπόννησο, τη Ρούμελη και την Ύδρα.
Οι Προσωπικότητες
Ανάμεσα στους Φιλέλληνες συγκαταλέγονται πολλοί ποιητές και συγγραφείς που με τα φορτισμένα κείμενά τους ξεσήκωναν φιλελληνικά συναισθήματα. Ανάμεσά τους ο Γ. Φ. φον Γκαίτε, ο Β. Ουγκώ, ο Αλ. Πούσκιν, ο Π. Σέλλεϋ, ο Λόρδος Βύρων, ο Σατωμπριάν και πολλοί άλλοι. Αρκετοί ζωγράφοι απεικόνισαν των Αγώνα των Ελλήνων και καθημερινά στιγμιότυπα και πρόσωπα των ανθρώπων που εμπλέκονταν στα γεγονότα. Ο πιο γνωστός ήταν ο Γάλλος Ευγένιος Ντελκρουά που απεικόνισε, ανάμεσα σε άλλα γεγονότα, τη σφαγή της Χίου με σπαρακτικό τρόπο. Ο Δανός Άνταμ Φρίντελ και ο Γάλλος Λουί Ντυπρέ ταξίδεψαν στην Ελλάδα, γνώρισαν από κοντά αρκετούς από τους αγωνιστές και άφησαν ως παρακαταθήκη τα πορτραίτα τους και σκηνές από τα γεγονότα της περιόδου εκείνης.
Οι Φιλέλληνες εθελοντές και στρατιωτικοί συνδιαλέγονταν και συνεργάζονταν με τους οπλαρχηγούς στα πεδία των μαχών και με τους πολιτικούς στις συνελεύσεις. Αρκετοί εργάζονταν για το ελληνικό συμφέρον και άλλοι προσπαθούσαν να συμβιβάσουν τις αποφάσεις τους με το συμφέρον της χώρας τους. Πολλοί από αυτούς που κατέφτασαν στην εμπόλεμη Ελλάδα είχαν την ιδιότητα των στρατιωτικών διοικητών σε ξηρά ή θάλασσα. Άλλοι ως απεσταλμένοι των κυβερνήσεων τους κι άλλοι ως εθελοντές ανέλαβαν θέσεις στρατιωτικών διοικητών και ηγήθηκαν σε πολλές επιχειρήσεις προσφέροντας με τις γνώσεις τους αρκετές υπηρεσίες στον άτακτο στρατό των επαναστατών. Ο Σκωτσέζος Τόμας Γκόρντον και ο Γάλλος Κάρολος Φαβιέρος ήρθαν στην Ελλάδα να προσφέρουν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους όντας ιδιαιτέρως αγαπητοί ανάμεσα στους επαναστάτες. Ειδικά για τον Φαβιέρο λέγεται πως ντυνόταν σαν Έλληνας και ήταν δύσκολο να τον ξεχωρίσεις ανάμεσα στους πολεμιστές. Ο Τόμας Αλ. Κόχραν από τη Σκωτία και ο Ρίτσαρντ Τσωρτς από την Ιρλανδία ανέλαβαν καίριες θέσεις οργανώνοντας την άμυνα και τις επιθέσεις των ατάκτων. Η καθοριστική Ναυμαχία του Ναυαρίνου υπό την ηγεσία του Άγγλου Έντουαρντ Κόδρινγκτον, του Γάλλου Ανρί ντε Ρινί (Δεριγνύ) και του Ολλανδού Λογγίνου Χέυδεν έπληξε ανεπανόρθωτα τον Οθωμανικό στόλο και έδωσε νέα πνοή στον Αγώνα.
Διάσημες είναι επίσης οι στιχομυθίες διαφόρων αγωνιστών με ξένους διοικητές και Φιλέλληνες όπως αυτή του Κολοκοτρώνη με τον Άγγλο Ουίλιαμ Χάμιλτον όταν του ζήτησε να συνθηκολογήσει με τους Τούρκους παίρνοντας την απάντηση: «αυτό δεν γίνεται ποτέ, ελευθερία ή θάνατος». Ή τα λόγια του Μακυργιάννη όταν ο Δεριγνύ τον προειδοποίησε για την αριθμητική υπεροχή του Ιμπραήμ πριν την μάχη των Μύλων (1825): «μπορεί να είμαστε λίγοι κι αδύναμοι, μα έχουμε μαζί μας τον Παντοδύναμο Θεό και θα νικήσουμε».
Δεν ήταν λίγοι και αυτοί που έπεσαν στα πεδία των μαχών ή χάθηκαν από τις κακουχίες και τις ασθένειες. Υπολογίζεται ότι τετρακόσιοι Φιλέλληνες έχασαν την ζωή τους στην Ελλάδα. Πολλοί από αυτούς έπεσαν μαχόμενοι γενναία σε διάφορα σημεία της Ελλάδας. Αναμεσά τους ο Σανταρόζα που σκοτώθηκε στην Σφακτηρία, ο ένθερμος Φιλέλληνας Φραγκίσκος Χέιστινγκς (Άστιγξ) που τραυματίστηκε και πέθανε στο Μεσολόγγι, ο Ιωσήφ Βαλέστ (Βαλέστρας) που σκοτώθηκε στο Ρέθυμνο, ο Κάρλ φον Νόρμαν Έρνεφελς που σκοτώθηκε στην μάχη του Πέτα (οπού έχασαν τη ζωή τους σχεδόν όλοι οι νεαροί Φιλέλληνες) και ο Άντολφ φον Λύμπτοβ που έπεσε στο πολιορκημένο Μεσολόγγι. Ο πιο ονομαστός από όλους ήταν ο Λόρδος Βύρων που πέθανε στο πλευρό των Ελλήνων Επαναστατών στο Μεσολόγγι, σε ηλικία μόλις 36 χρόνων.
Ο θάνατος του Βύρωνα πυροδότησε κύμα φιλελληνικών αντιδράσεων στην Ευρώπη αλλά και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Δεν ήταν λίγοι οι Αμερικάνοι Φιλέλληνες που έφτασαν στην Ελλάδα όπως ο Τζώρτζ Τζάρβις (Καπετάν Ζέρβης) που πέθανε το 1828 ή ο γιατρός Σαμουήλ Χάου που έζησε από κοντά τα γεγονότα και άφησε πολύτιμα απομνημονεύματα με τίτλο Ιστορική Σκιαγραφία της Ελληνικής Επανάστασης.
Ωστόσο, ο φιλελληνισμός δεν περιορίστηκε μόνο στα χριστιανικά κράτη της Ευρώπης ή της Αμερικής αλλά εκφράστηκε και από μεμονωμένους μουσουλμάνους αγωνιστές, με κορυφαίο παράδειγμα τον Μουσταφά Γκέκα που πολέμησε στο πλευρό του Ανδρούτσου, του Γκούρα και του Καραϊσκάκη και τραυματίστηκε δύο φορές. Γενικά η συμβολή των Αρβανιτών οπλαρχηγών στην εξέλιξη του αγώνα ήταν καθοριστική με τα σώματα των αγωνιστών να αποτελούνται από Έλληνες, Αρβανίτες και Σλαβόφωνους στρατευμένους στον ίδιο σκοπό.
Ο κατάλογος των Φιλελλήνων που είτε έζησαν την εμπειρία του Αγώνα από κοντά είτε ενθάρρυναν τα φιλελληνικά αισθήματα από την χώρα τους είναι μακρύς. Αξίζει να μνημονευθούν μερικά ακόμα ονόματα ανθρώπων που συνέβαλλαν στην εξέλιξη της Επανάστασης: ο ουμανιστής φιλόλογος Φρίντριχ Τηρς (Ειρηναίος Θείρσιος), ο ιστορικός Τζώρτζ Φίνλεϊ, ο τραπεζίτης Ιωάννης Γαβριήλ Εϋνάρδος, ο στρατιωτικός Ιωσήφ Αμπάτης, ο πολιτικός Γκίλφορδ Φρέντερικ Νόρθ, ο στρατιωτικός Αντόνιο Αλμέιντα, ο στρατιωτικός Φρειδερίκος Έντουαρντ φον Ράινεκ, ο γιατρός Ερρίκος Τράιμπερ, στην αγκαλιά του οποίου πέθανε ο Καραϊσκάκης και τόσοι άλλοι άσημοι και λησμονημένοι.
Οι πηγές και οι απόψεις δίιστανται σχετικά με την ιδιοτέλεια και το προσωπικό συμφέρον πολλών από τους Φιλέλληνες. Πολλοί κατηγορήθηκαν για σκοτεινές ενέργειες υπέρ των κρατών καταγωγή τους, για φιλοχρηματία, ακόμα και για προδοσία. Τα προσωπικά πάθη και οι αδυναμίες ήταν σίγουρα πολλά, ωστόσο αυτό που μένει στην Ιστορία είναι η προσφορά όσων θυσίασαν τις ζωές, τις περιουσίες και την άνεσή τους για να βρεθούν δίπλα σε ένα εμπόλεμο έθνος που μαχόταν για Ανεξαρτησία.
Η Έκθεση
Η Έκθεση αυτή αναδεικνύει τα πρόσωπα που με την φιλελληνική τους δράση συνέβαλλαν τα μέγιστα στον Αγώνα για Ανεξαρτησία. Πολιτικοί, στρατιωτικοί, καλλιτέχνες, λόγιοι κι ευεργέτες παρουσιάζονται μέσα από (αριθμός) τεκμήρια. Όλες αυτές οι προσωπικότητες συμπληρώνουν τον αγώνα χιλιάδων επιφανών και άγνωστων αγωνιστών που έφεραν εις πέρας τον μακροχρόνιο αγώνα για ελευθερία. Ας γνωρίσμου τους Φιλέλληνες του 1821.
Μάθετε περισσότερα :
