Ο όρος «υπόνοια», όπως ονομαζόταν ευρέως ή αλληγορία έως την εποχή του Πλουτάρχου, παραπέμπει σε ένα συγκεκαλυμμένο νόημα, το οποίον ο αναγνώστης καλείται να ανακαλύψει πίσω από τα λεγόμενα. ΄Ήδη από τα τέλη του 6ου αιώνος, οι Πυθαγόρειοι ερμηνεύουν αλληγορικώς τα ποιήματα του Ομήρου και του Ησιόδου. Για τον Πλάτωνα, η αλληγορική ερμηνεία «διασώζει» την παραδοσιακή μυθολογία, προσδίδοντας στις ανθρωπομορφικές διηγήσεις ένα νόημα υψηλότερο, «απόρρητο» και προσιτό μόνο στους «μεμυημένους», αλλά και εκφράζοντας, τρόπον τινά, το φύσει «άρρητον», εφ΄ όσον η θέασις των ιδεών δεν μπορεί να είναι παρά βιωματική. Ο ιδρυτής της Ακαδημίας καταδικάζει έτσι τις υλιστικές αλληγορικές ερμηνείες οι οποίες, αντί να στρέφονται προς τα άνω, προς τον κόσμο των ιδεών, αναλίσκονται στο «Αισθητό». Δεν δέχεται, εξ άλλου, ότι το ενδεχόμενον αλληγορικό νόημα συνιστά επαρκή δικαιολογίαν για τον αφύσικο και τερατώδη χαρακτήρα ορισμένων διηγήσεων, όπως η γενεαλογία των Κρονιδών: Παρόμοιου είδους αναπαραστάσεις εγκυμονούν κίνδυνους για τους αφελείς και τους αμύητους οι οποίοι θα είναι δυνατόν να πιστεύουν ότι το θείον υποφέρει πράγματι από τα ελαττώματα που του αποδίδουν οι ποιητές. Για τον εμπνεόμενον από την πλατωνική φιλοσοφία Φίλωνα, η αλληγορική ερμηνεία αναλαμβάνει να «διασώσει» την θρησκευτική πίστη και τις Γραφές προσδίδοντας στις τελευταίες ένα βαθύτερο «πνευματικό» και θεολογικό περιεχόμενο, αλλά και «δικαιολογώντας», κατά τρόπον πλατωνικόν, τον ασύμβατο προς τις αρετές του θείου χαρακτήρα ορισμένων κειμένων. Ωστόσον, ενώ ο Πλάτων απορρίπτει σχεδόν ολοκληρωτικώς τις μυθικές περιγραφές που διαστρεβλώνουν την θείαν φύσιν και συσκοτίζουν το μεγαλείον της, ο Φίλων επιμένει ιδιαιτέρως στην κυριολεκτικήν σημασίαν των Γραφών, την οποίαν θεωρεί ως sine qua non της αλληγορικής σημασίας, ως «Ίχνος» ενός νοήματος βαθύτερου και απρόσιτου στους αμύητους. Ο εσωτερικός και «μυστικιστικός» χαρακτήρας του αλληγορικού λόγου συνιστά ένα ακόμη σημείον συναντήσεως μεταξύ των δύο φιλοσόφων. Συμπερασματικώς, παραθέτοντας την πνευματώδη παρατήρησιν του Αγίου Ιερωνύμου, θα ήταν δυνατόν να λεχθή πως και όσον αφορά στην «δια υπονοιών» έκφρασιν, «ή ο Φίλων πλατωνίζει ή ο Πλάτιον φιλωνίζει».
Ακαδημία Αθηνών
