Η έννοια της εθνικής ταυτότητας συνδέεται με αυτήν της πολιτισμικής και απασχόλησε ιδιαίτερα τους φιλοσόφους κατά τον 18ο αιώνα, όταν αυτοί στοχάστηκαν γύρω από το θέμα των εθνικών χαρακτήρων και για το κατά πόσον αυτοί διαμορφώνονται από φυσικές ή ηθικές αιτίες. Κάνοντας λόγο για «εθνικό χαρακτήρα» ενός λαού αναφερόμαστε σε τυπικά γνωρίσματα που τον χαρακτηρίζουν, κυρίως σε ψυχικές και πνευματικές ιδιότητες αλλά και τρόπους συμπεριφοράς που τον διαφοροποιούν από άλλους λαούς, γειτονικούς ή μακρινούς. Κατά γενική ομολογία υπάρχει ένας «εθνικός χαρακτήρας» των Ελλήνων, των Ρωμαίων, των Άγγλων, των Ρώσων, των Ισπανών, των Εβραίων, των Κινέζων και άλλων λαών, ο οποίος συγκροτείται από γνωρίσματα που τον διαφοροποιούν από άλλους λαούς ή ακόμη και από τους μακρινούς προγόνους του, όπως λ.χ. η περίπτωση των Ελλήνων και των Ιταλών. Έχουν, επίσης, διαπιστωθεί διαφοροποιήσεις συμπεριφοράς και χαρακτήρα μεταξύ λευκών και μαύρων, Ασιατών και Ευρωπαίων, μεταξύ Βορείων και Νοτίων, ή μεταξύ όμορων λαών. Πως όμως διαμορφώνονται οι «εθνικοί χαρακτήρες»; Από φυσικές ή ηθικές αιτίες; Το ερώτημα αυτό τέθηκε στην αρχαιότητα από τον Ιπποκράτη και τον Στράβωνα αλλά και στην εποχή της νεωτερικότητας από πολλούς φιλοσόφους και επιστήμονες. Στον 18ο αιώνα ο David Hume, διακρίνοντας τις φυσικές αιτίες, δηλαδή τις κλιματολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες, από τις ηθικές, που είναι η συνήθεια, η εκπαίδευση, η οικονομική ανάπτυξη και η μορφή διακυβέρνησης, δηλαδή πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που διαμορφώνονται σε μία συγκεκριμένη περιοχή, στο γνωστό δοκίμιό του που τιτλοφορείται «On National Characters» προσπάθησε να απαντήσει στο ως άνω ερώτημα. Σε αυτό υποστηρίζει ότι ο χαρακτήρας ενός έθνους επηρεάζεται όχι από φυσικά αλλά κυρίως από ηθικά αίτια κατά τον ίδιο τρόπο με τον οποίο επηρεάζονται και τα άτομα που συγκροτούν ένα έθνος. Αναφερόμενος σε ποιότητες, όπως η οξύτητα του πνεύματος, η γενναιότητα, η ευθυμία, η το πολεμοχαρές διαφόρων εθνών της αρχαιότητας και των νεώτερων χρόνων, ο Hume θα συνδέσει το εθνικό εγώ με τους «εθνικούς χαρακτήρες» και θα υποστηρίξει ότι άτομα της ίδιας εθνικότητας έχουν την τάση να ενεργούν με τον ίδιο τρόπο. Ο Hume επαναλαμβάνει τόσο στο Treatise on the Human Nature όσο και στο δοκίμιο «On National Characters», το οποίο εντάσσεται στα ιστορικά του δοκίμια, πώς κάθε ένας από μας έχει τον εθνικό του χαρακτήρα και συγχρόνως ποικίλα εξατομικευμένα χαρακτηριστικά. Αν και γενικά απορρίπτει τους «εθνικούς χαρακτήρες», ως «πλάνες» και αποτέλεσμα «προκατάληψης», τις γενικεύσεις, και τελικά παραδέχεται πως η παρατήρηση ομοιομορφιών συμπεριφοράς που ανευρίσκονται στα έθνη, μας προτρέπει να σκεπτόμαστε παρόμοια με τους κοινούς ανθρώπους και να αποδίδουμε συγκεκριμένα γνωρίσματα σε ορισμένα έθνη, γνωρίσματα που δεν θεωρεί πως είναι αποτέλεσμα του κλίματος και του αέρα, όπως έχει υπερβολικά τονιστεί από την αρχαιότητα μέχρι την εποχή του, αλλά συνήθειας, εκπαίδευσης και διακυβέρνησης. Θα προβεί ακόμη στο δοκίμιό του σε σχόλια για χαρακτηριστικά λαών της αρχαιότητας, όπως ο ελληνικός, ο ρωμαϊκός, ο κινεζικός, ο εβραϊκός, ορισμένες φορές συγκριτικά προς άλλους λαούς, όπως ο τουρκικός, ο ισπανικός, ο ισλανδικός, και θα επισημάνει γενικότερα ότι οι λόγοι που δίδονται για τους εθνικούς χαρακτήρες εξηγούνται άλλοτε με ηθικές και άλλοτε με φυσικές αιτίες. Από τις πολλές παρατηρήσεις που κάνει για λαούς της αρχαιότητας άλλα και της σύγχρονής του πραγματικότητας, θα επικεντρώσω στη μελέτη αυτή το ενδιαφέρον μου σε όσα αναφέρει για τους Έλληνες και κυρίως για τους Νεοέλληνες, απόψεις που βασίζονταν στις προκατειλημμένες αντιλήψεις ευρωπαίων λογίων και περιηγητών της εποχής παρά στη δική του εμπειρία, για λαούς του Νότου, μεταξύ των οποίων και οι Νεοέλληνες, που μοιάζουν με σύγχρονες προκατειλημμένες αντιλήψεις που διατυπώνονται γι' αυτούς από τους λαούς του Βορρά στην εποχή μας λόγω της κρίσης του καπιταλισμού. Ο Hume αξιολογεί τους αρχαίους Έλληνες, χαρακτηρίζει αρνητικά τους Νεοέλληνες και επαινεί τους Τούρκους για αρετές που διαθέτουν, τονίζοντας πως οι ηθικές αιτίες διαμορφώνουν το ηθικό εγώ και όχι τα φυσικά αίτια.
Ακαδημία Αθηνών
