Ο όρος «περιπέτεια» σημαίνει έλευση κάποιου γεγονότος που αποτελεί ένα κλειστό, αυτοδύναμο σύνολο σε σχέση με τη ζωή (G. Simmel, Philosophische Kultur, Potsdam, 3η εκδ. 1923, σ. 13-30). Είναι εκείνη η ξεχωριστή εμπειρία, η χαρακτηριζόμενη από ένα ξεκίνημα γεμάτο κινδύνους, απ όπου δεν ξέρουμε αν θα ξαναγυρίσουμε (Α. Malraux, La Corde et les Souris, VI), και μπορεί να πάρει κάθε μορφή από τον απλό αστεϊσμό ως την ηρωική πράξη, όντας κάτι εντελώς διαφορετικό από την καθημερινή, αυστηρά ρυθμισμένη ζωή μας. Χρωματίζεται έτσι από μια αίσθηση νεανικότητας, μυστήριου και ελευθερίας, μια και εκείνος που την επιχειρεί αφήνεται στο μέλλον και την τύχη χωρίς να είναι σε θέση να κάνει καμιά πρόβλεψη (Jankélévitch, U Aventure, Γ ennui, le sérieux). Γι΄ αυτόν μόνο το παρόν έχει σημασία, η ευκαιρία, ο «καιρός» που δεν θα παρουσιαστεί πάλι. Εδώ θα πρέπει να διακρίνουμε τον κυνηγό της περιπέτειας από τον δον ζουάν, ο οποίος χρησιμοποιεί κάποια τεχνάσματα ή παγίδες προσχεδιασμένες, χωρίς να διακινδυνεύει τίποτα, επαναλαμβάνοντας κάθε φορά τις ίδιες σχεδόν κινήσεις. Ο περιπετειώδης τύπος, αντίθετα, ξεκινάει κάθε φορά από το μηδέν, χωρίς σχέδια, χωρίς υπολογισμούς, γοητευμένος από τον ίλιγγο του μέλλοντος και κινδυνεύοντας να γίνει από κυνηγός θήραμα. Δύο είναι στην πραγματικότητα τα κύρια μοντέλα της περιπέτειας: το ταξίδι και ο έρωτας. Το ταξίδι γίνεται περιπέτεια όταν δεν είναι οργανωμένο. Τότε μεταμορφώνεται σε περιπλάνηση ή κατάκτηση, αλητεία ή προσκύνημα. Ο περιπλανώμενος προσπαθεί να ξεφύγει από τον εαυτό του και το κοινωνικό του περιβάλλον, αναζητώντας ένα διαφορετικό τρόπο ζωής (J. Brun, Les Vagabonds de l΄Occident, Paris, Desclée 1976). Ο κατακτητής πάλι (χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Μέγας Αλέξανδρος) διακατέχεται από τον πόθο να πάει όλο και πιο μακριά, ως τα σύνορα του Αγνώστου. Μερικές φορές (όπως ο Χριστόφορος Κολόμβος) αναζητάει τον επι γής παράδεισο, πνευματοποιώντας έτσι το στόχο του και προσπαθώντας να βρει μέσα στο ορατό κάτι που ανήκει στην περιοχή του αόρατου. Η ερωτική περιπέτεια, στην οποία το παιγνιώδες και το σοβαρό είναι στενά συνυφασμένα, αποτελεί μια περιπαθή έκφραση ζωής οντάς εντελώς διαφορετική από την αποπλάνηση, εφόσον ο διαφθορέας χρησιμοποιεί μια τακτική, ένα προμελετημένο σχέδιο που επαναλαμβάνεται κάθε φορά και καθορίζει όλα του τα βήματα. Η ερωτική περιπέτεια, αντίθετα, προϋποθέτει ένα αυθορμητισμό που γεννιέται από την αίσθηση ότι πρόκειται για μια προσωπική και εντελώς μοναδική συνάντηση ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, πράγμα που δεν αποκλείει τον προσωρινό χαρακτήρα της. Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε ότι η αποπλάνηση στηρίζεται σε μια φαινομενιστική μεταφυσική (τα πάντα είναι φαινόμενα), ενώ η περιπέτεια σε μια δυναμική μεταφυσική, εκείνη του ανοίγματος στο μέλλον. Διαμέσου αυτής της τελευταίας εκφράζεται μια αόρατη αλήθεια, η δίψα του Απόλυτου που ενυπάρχει στον άνθρωπο καθώς και η υπέρτατη λογικότητα, η ανέφικτη για την ανθρώπινη νόηση. Η παροδικότητά της της δίνει ένα σημαντικό ρόλο, αλλά μια ασήμαντη πολλές φορές θέση μέσα στην καθημερινότητα της ζωής μας. Η αυταπάτη τελειώνει με τη συνείδηση ότι οι προνομιακές στιγμές δεν μπορούν να διαρκέσουν για πάντα (J.-L. Vieillard-Baron, L΄illusion historique et l΄espé¬rance céleste, Paris, Berg 1981). Όσον αφορά την αισθητική της περιπέτειας, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι υπάρχει ταυτότητα δομής ανάμεσα σ΄ αυτή και στο έργο τέχνης. Η περιπέτεια παρουσιάζεται στη λογοτεχνία σαν αφήγηση (περιπετειώδες μυθιστόρημα, τραγωδία, έπος, δράμα ή όπερα). Κάθε περιπέτεια, χωρίς να αποτελεί τραγωδία, περικλείει ένα τραγικό στοιχείο, το οποίο προέρχεται από τη σύγκρουση ανάμεσα στην ελευθερία του ατόμου και την αδυναμία της ανθρώπινης φύσης, που επιχειρεί να διεισδύσει στο μέλλον. Βλέπουμε λοιπόν ότι κάθε τραγική σύγκρουση είναι εσωτερική, εφόσον λαμβάνει χώρα μέσα στην ψυχή του ανθρώπου. Ο Έγελος θα δείξει ότι το τραγικό, που εκφράζεται αισθητικά μέσα στη διήγηση ανθρώπινων και θείων περιπετειών, αποκτά μια απόλυτη σημασία μέσα στην κατεξοχή περιπέτεια, εκείνη του Χριστού. Η τέχνη δεν μπορεί παρόλα αυτά να εξαφανίσει το κακό, μόνο να το εξαγοράσει μπορεί με τον προσανατολισμό της και διορθώσεις της τετάρτης σειράς σ΄ ένα ιστορικό και υπερ-ιστορικό μέλλον. Το έπος και το μυθιστόρημα αποτελούν διηγηματική ενώ η τραγωδία δραματική μορφή τέχνης. Το μυθιστόρημα αντιπαραθέτει την ποίηση της καρδίας στην πεζότητα των περιστάσεων. Στο περιπετειώδες μυθιστόρημα (όπως είναι Οι τρεις Σωματοφύλακες του Α. Dumas), οι περιπέτειες οφείλονται στην τύχη και αποτελούν το ουσιώδες. Με τη ζωή των ηρώων εκφράζεται η χαρά της πράξης, ακριβώς όπως στο έπος. Πέρα απ΄ αυτό υπάρχει και το αστικό-ψυχολογικό μυθιστόρημα, εκείνο του Stendhal, του Flaubert ή του Fontane. Στα πλαίσια αυτά μπορούμε να αντιπαραθέσουμε τη μυθιστορηματική στη ρομαντική αφήγηση. Η πρώτη είναι περισσότερο εξωτερική, η άλλη περισσότερο εσωτερική. Επιπλέον ο ρομαντισμός, βασιζόμενος στη θρησκευτική εσωτερικότητα, συνδέεται στενά με την ιπποτική ποίηση. Η τελική σημασία όμως μιας αισθητικής της περιπέτειας έγκειται όχι στο διαχωρισμό, αλλά στο πέρασμα από την εσωτερικότητα στην εξωτερικότητα. Πέρασμα που δεν είναι άλλο από την τέχνη, την προβολή των δημιουργικών δυνάμεων, που ενυπάρχουν στην ψυχή μας, έξω από μας. Έτσι η δημιουργική πορεία του Πνεύματος γίνεται η ανώτερη, υπερατομική μορφή περιπέτειας που παίρνει τη μορφή της ιστορίας του ανθρώπινου πολιτισμού. Η περιπέτεια αγγίζει τώρα το απόλυτο. Και το δράμα που ζει κάθε άτομο παίρνει διαστάσεις καθολικές: «Η τραγωδία, η κρίση, το πεπρωμένο της προσωπικότητας πρέπει να βιωθούν σαν τραγωδία, κρίση και πεπρωμένο παγκόσμια : εδώ βρίσκεται η αλήθεια» (Ν. Berdiaeff, Le Sens de la création).
Ακαδημία Αθηνών
