Θαλασσογραφίες στην ελληνική ζωγραφική

Για λαούς που ζουν δίπλα στο κύμα, όπως εμείς, η θάλασσα δεν είναι μόνο γεωγραφικό στοιχείο· είναι διαχρονική πηγή έμπνευσης, μνήμης και δημιουργίας. Από την αρχαιότητα έως σήμερα, το υδάτινο στοιχείο σμιλεύει την εικαστική μας παράδοση με τρόπο βαθύ και συγκινητικό.

Ήδη 3.700 χρόνια πριν, ο ανώνυμος καλλιτέχνης της φημισμένης μικρογραφικής ζωφόρου του Στόλου, στο Ακρωτήρι της Θήρας, αποτύπωσε με θαυμαστή λεπτομέρεια όχι μόνο τη μορφή της θάλασσας, αλλά και τα καράβια που τη διέσχιζαν· σύμβολα της προσπάθειας του ανθρώπου να δαμάσει το απρόβλεπτο και απέραντο υγρό στοιχείο.

Η νεοελληνική ζωγραφική χαρακτηρίζεται από το πλήθος των θαλασσογραφιών της. Κορυφαίοι εκπρόσωποι της θαλασσογραφίας είναι ο  Κωνσταντίνος Βολανάκης, ο οποίος ακολουθεί πιστά τη Σχολή του Μονάχου και τον ακαδημαϊσμό και ο Ιωάννης Αλταμούρας, ο οποίος στρέφεται περισσότερο προς τον ιμπρεσιονισμό. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει και ο Αντώνιος Ε. Κριεζής, εγγονός του ναύαρχου Κριεζή, ο οποίος παρέδωσε μια σειρά υδατογραφιών ιστορικών πλοίων και ναυμαχιών του ναυτικού Αγώνα της Ανεξαρτησίας, βοηθώντας σημαντικά στην καταγραφή και αποτύπωση του ελληνικού στόλου την εποχή του 1821. Ο Βασίλειος Χατζής επίσης ξεχωρίζει για τις θαλασσογραφίες του, όπως και ο Αιμίλιος Προσαλέντης και ο Λάμπρος Γρίβας.

Τις μετέπειτα δεκαετίες καλλιτέχνες όπως ο Νίκος Νικολάου, ο Κωνσταντίνος Μαλέας, ο Ανδρέας Κρυστάλλης, ο Αντώνης Κανάς και ο Κωνσταντίνος Παρθένης, αλλά και διάσημοι ξένοι, όπως ο Aivazovsky, ζωγραφίζουν τις ήρεμες θάλασσες της Μεσογείου, τις ταραχώδεις θάλασσες της Κριμαίας, λουόμενους στις ξανθές παραλίες ή μοναχικά καράβια να πλέουν ή αραγμένα σε λιμάνια. Άλλοι δημιουργοί γοητεύονται από σκηνές ναυμαχιών, άλλοι από το φως της σελήνης στα νερά ή από την ατμόσφαιρα μοναχικών λιμανιών. Οι τρικυμίες και οι θαλασσοταραχές, με τη θεατρικότητα και τον εικαστικό τους πλούτο, προσφέρουν στον ζωγράφο μια αφορμή να αναμετρηθεί με το μέγεθος, την απειλή και την ομορφιά του φυσικού κόσμου.

Η θάλασσα στην ελληνική ζωγραφική δεν είναι μόνο θέμα. Είναι ταυτότητα, πατρίδα και φαντασίωση· μια αδιάλειπτη συνομιλία του βλέμματος με τον ορίζοντα.