Τα ελληνικά νησιά έχουν την Παναγία των. Και έχει η Παναγία των νησιών τον θρύλον και την ιστορία που δημιουργεί μιαν ατμόσφαιραν θρησκευτικού μυστικισμού. Η ψυχή του λαού ώσαν να είνε στενά συνδεδεμένη με τον μυστυκισμόν αυτόν και ο θρύλος της Μεγαλόχαρης του είνε το φώς κάτω από το οποίον φωτίζεται η ζωή του. Η Γκρεμιώτισσα είνε η Παναγία της Νιός. Ένα μικρό νησί η Νιό στο βάθος των ακραίων Κυκλάδων με κάποιο παρελθόν που είνε κράχτες του τα κάστρα και οι ψηλές βίγλες και οι απότομες βραχώδεις παραλίες του. Η γαλήνη απλώνεται τώρα γύρω από το παρελθόν αυτό και μέσα από την ατμόσφαιρα της γαλήνης κυλά η ζωή των αγαθών νησιωτών, λίγο σκληρή και επίμοχθη. Αντίθεσις προς την σκληρότητα της ζωής η ανοικτή καρδιά του λαού της. Το τραγούδι αντηχεί εις τον φυτεμμένον κάμπον του νησιού και εις τα στιάδια της μικρής χώρας λείψανα της παληάς βενετσιάνικης επόχης κυριαρχίας η νεότης εκδηλώνεται με τις νησιώτικες μαντινάδες της. Η εορτή της Παναγίας της Γκρεμιώτισσας, είνε μια από τις ευκαιρίας της εκδηλώσεως της ψυχής του λαού του μικρού αυτού νησιού. Ακούμε τον θρύλο και την παράδοσι της Παναγίας και της εκκλησίας της, που είνε κτισμένη στο ύψος ενός γκρεμού που δεσπόζει ολόκληρο το μικρό νησί. Ήταν η εποχή που η ηρωϊκή Κρήτη είχε καταπατηθή από τον τελευταίο δυνάστη του. Το μίσος και ο φανατισμός των αλλοδόξων είχε μεταβάλη σε ερείπια τους χριστιανικούς ναούς και είχε βεβηλώση τα άγια των αγίων των. Οι εικόνες των είχαν πεταχθή και ποδοπατηθή και η χριστιανική ψυχή εδοκίμασε τον βαθύτερο σπαραγμό. Με τα άγια εποδοπατείτο και η ψυχή αυτή. Την εποχή εκέινη εις μίαν ερημικήν τότε ακτή της Νιός – Στον Μυλοπόταμο – ένας Σεβάσμιος Ιερωμένος παπά Σταμάτης αντίκρυσε κάτι σαν φώς αναμμένου καντηλιού. Γεμάτος δέος και έκστασι επλησίασε προς το φώς αυτό και είδε μια εικόνα της Παναγίας που την έφερε εις την ακτήν εκείνη το κύμα και η θεία χάρις. Ο παπά Σταμάτης εγονάτισε, προσευχήθη και παρέλαβε την εικόνα. Κρήτες κατατρεγμένοι που είχαν καταφύγη στο νησί ανεγνώρισαν ως ιδικήν των – της πατρίδος των - την εικόνα. Όλο το νησί κατέβηκε στο Μυλοπόταμο για να προσκυνήση την Μεγαλόχαρι της Κρήτης και κοινή απόφασις του ευσεβούς νησιότικου λαού ήταν η ανέγερσις ενός ναού προς τιμήν της Θεοτόκου που έπλευσε τον πόντον δια να φθάση εις την ακτή της Νιός. Και εις την θέσιν που σώζεται ακόμη σήμερον ένα πελώριο κυπαρίσσι ήρχισεν η ανέγερσις του ναού αυτού. Αλλ' η Θεοτόκος – είνε ο ωραίος νησιώτικος θρύλος – δεν ήθελε την θέσιν “Κυπαρίσσι” υλικά μεταφερόμενα κάθε πρωί εις τα πόδια του γκρεμού. Η θέλησις της Θεοτόκου δεν ήταν δυνατόν να παραγνωρισθή. Και όλο το νησί άντρες και γυναίκες εργάσθηκαν υπό την καθοδήγησι και πνοή της Θείας χάριτος και έκτισαν την σημερινή εκκλησία της Παναγίας της Γκρεμιώτισσας. Κάτω από την θέσι αυτή απλώνεται ωσάν πίνακας ζωγραφικής ολόκληρο το νησί με τα λευκοβαμμένα του σπιτάκια, τους μύλους κατα την γραφικότητα του και ξανοίγεται στο βάθος το γαλανό πέλαγος που διαγράφονται εις κάποιο απομακρυσμένο ορίζοντα του οι κορυφές του θρυλικού βουνού της Κρήτης με τα χιόνια. Όλο το νησί ανέβηκε εις το γκρεμό δια να τιμήση χθές την μνήμην της Παναγίας που εώρταζε. Ο εσπερινός της ήταν ένα ωραίο συγκινητικό ποίημα. Οι γυναικείες συνοδείες που διέσχιζαν τα στιάδια του μικρού νησιού και ανέβηκαν με ευλάβεια τα σκαλιά του γκρεμού έδιναν κάτω από το θαμπό ασήμι του φεγγαριού την εικόνα μιας συγκινητικής λιτανείας. Και οι καμπανοκρουσίες χαρμόσυνες ξυπνουσαν το νησί από λενα βαθύ λήθαργο. Το αεράκι τυ πελάγους φερμένο και από τις ακτές της Κρήτης εδημιούργησε μια ατμόσφαιρα δροσιάς και ζωής, και η νύχτα των παρακλήσεων μετά τον εσπερινόν είχε κάτι το υποβλητικό που φύπνιζε την μνήμην και την ποίησι του Σκιαθίτη ποιητή. Ο γλυκασμός των των αγγέλων και η χαρά των θλιβομένων εις την ατμόσφαιραν αυτήν της εκκλησίας του Γκρεμού εγέμιζε την ψυχήν με τρυφερότητα και πίστι. Και όλος ο κόσμος γονατισμένος εδέετο προς την Παναγίαν της Γκρεμιώτισσαν. Και ώσαν να εδέετο ολόκληρο το νησί την στιγμή εκείνη βυθισμένο εις μιαν βιβλικήν σιγήν κάτω από ένα φωτισμένο ουρανό. Υπό το φώς αυτό οι λευκοί μύλοι της μικρής πλατείας ωσάν να προσηύχοντο κια αυτοί. Η Νιός ζούσε στιγμές θρησκευτικού μυστικισμού και υποβλητικής συγκινήσεως.
Το τεκμήριο παρέχεται από τον φορέα :
Ακαδημία Αθηνών
Αποθετήριο :
Αρχείο Παροιμιών και Λαϊκών Παραδόσεων του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών
