Στο Διδασκαλείο Κρήτης στο Ηράκλειο λειτουργούσε δανειστική βιβλιοθήκη από την έναρξη της λειτουργίας του το 1901. Επρόκειτο για μια πολύ σημαντική υπηρεσία, που παρείχε μορφωτικά μέσα στους σπουδαστές και τις σπουδάστριες της εποχής. Άλλωστε, στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του Διδασκαλείου δεν είχε ακόμη ιδρυθεί στο Ηράκλειο δημοτική βιβλιοθήκη, η οποία ιδρύθηκε το 1908. Στον τελευταίο σωζόμενο συγκεντρωτικό κατάλογο βιβλίων του Διδασκαλείου εντοπίστηκαν 666 τίτλοι, ενταγμένοι σε 5 Ταξιθετικές Κατηγορίες (Τ.Κ.): α. Γράμματα - Επιστήμαι – Τέχναι. β. Επιστημονικά. γ. Ελεύθερα αναγνώσματα. δ. Βοηθητικά. ε. Διδακτικά. Η ανωτέρω ταξινόμηση δεν αντιστοιχούσε σε κάποια αυστηρή θεματική κατηγοριοποίηση με δεδομένο ότι ορισμένα βιβλία ίδιας θεματικής ταξινομήθηκαν σε διαφορετικές Τ.Κ..
Η Τ.Κ. «Ελεύθερα Αναγνώσματα» ήταν η πολυπληθέστερη της δανειστικής βιβλιοθήκης (από το σύνολο των 343 βιβλίων της συγκεκριμένης Τ.Κ. διασώθηκαν τα 67). Η Τ.Κ. περιελάμβανε ιδίως βιβλία από τις εκδοτικές δραστηριότητες του Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων (ΣΔΩΒ, με ιδρυτή τον Δημήτριο Βικέλα). Συμπεριελάμβανε βιβλία από όλες τις εκδοτικές σειρές του ΣΔΩΒ, καθώς επίσης και βιβλία ποικίλων γνωστικών αντικειμένων, εκτός των σειρών αυτών. Η πρώτη σειρά «Ωφελίμων Βιβλίων» («Κόκκινα Βιβλία») κυκλοφόρησε το 1900-1908 και περιελάμβανε 100 βιβλία. Από αυτά, τα 99 υπήρχαν στη δανειστική βιβλιοθήκη του Διδασκαλείου. Αφορούσαν θέματα θρησκείας, ιστορίας, γεωγραφίας, θετικών επιστημών, οικονομίας, κοινωνίας, υγείας, ηθικής διαμόρφωσης του ατόμου και του φυσικού περιβάλλοντος. Επιπλέον, στη βιβλιοθήκη υπήρχαν 64 βιβλία από τη δεύτερη σειρά του Συλλόγου («Πράσινα Βιβλία», 1908-1940), η οποία περιελάμβανε 76 βιβλία και επιχειρούσε να τονίσει την έννοια του εθνικά και κοινωνικού ωφέλιμου. Τα θέματα των βιβλίων αναδείκνυαν την ιστορική μνήμη, τις εκδηλώσεις του λαϊκού βίου, ιστορικά και γλωσσικά θέματα.
Το βιβλίο "Οι Άθλιοι", μετά από έρευνα για το τεκμήριο, διαπιστώθηκε ότι ανήκε στην κατηγορία «Ελεύθερα Αναγνώσματα» της δανειστικής βιβλιοθήκης του Διδασκαλείου Κρήτης στο Ηράκλειο. Πρόκειται για πεντάτομο έργο, το οποίο μέσα από την παρουσίαση διαφορετικών ανθρώπινων χαρακτήρων, περιγράφει τις κοινωνικές ανισότητες που υπήρχαν στη γαλλική κοινωνία, σε μία ταραγμένη κοινωνικά και πολιτικά εποχή, που την στιγμάτισαν οι ναπολεόντειοι πόλεμοι. Βασικός πυρήνας του έργου είναι η ιδέα της ηθικής προόδου ως απαραίτητη προϋπόθεση για τον κοινωνικό μετασχηματισμό. Το μυθιστόρημα εστιάζει στις προσπάθειες του κεντρικού ήρωα Γιάννη Αγιάννη, ενός πρώην κατάδικου, να επανενταχθεί στην κοινωνία. Ταυτόχρονα θίγονται θέματα που αφορούν την ιστορία της Γαλλίας, την αρχιτεκτονική του Παρισιού, την πολιτική, την ηθική φιλοσοφία, τον νόμο, τη θρησκεία, τη φύση του έρωτα και της οικογενειακής αγάπης. Ο τρίτος τόμος φέρει τον τίτλο "Μάριος" και αναφέρεται στην ιστορία του Μάριου Πομερσί, ενός αριστοκράτη που αποφασίζει να επαναστατήσει, όταν ανακαλύπτει ότι ο πατέρας του ήταν οπαδός του Ναπολέοντα. Εξαιτίας των πολιτικών του απόψεων εκδιώκεται από την πατρική εστία και ζει στην ανέχεια. Ο συγγραφέας Βίκτωρ Ουγκώ (1802-1885) ήταν Γάλλος μυθιστοριογράφος, δραματουργός, εκπρόσωπος του γαλλικού ρομαντισμού και φιλέλληνας. Το βιβλίο επιμελήθηκε μεταφραστικά ο Ισιδωρίδης Σκυλίτσης (1819-1890), ποιητής, μεταφραστής, δημοσιογράφος και εκδότης.
Ειδικός Λογαριασμός Κονδυλίων Έρευνας Πανεπιστημίου Κρήτης (ΕΛΚΕ ΠΚ)
